W związku ze wzrostem konkurencyjności produkcji świń w ostatnich latach obserwuje się nacisk na działania wpływające na poprawę wydajności zwierząt, wykorzystanie istniejących rezerw i obniżenie kosztów produkcji. Intensyfikacja chowu świń wywołuje wiele sytuacji stresowych dla zwierząt, co ostatecznie wpływa na obniżenie odporności na infekcje. Często schorzenia są spowodowane większą niż jeden liczbą patogenów, zwłaszcza w przebiegu zakażeń układu oddechowego świń. Jednoczesna obecność kilku patogenów powoduje, że obraz zmian klinicznych i sekcyjnych bywa mało typowy dla określonych jednostek chorobowych. Zatarciu obrazu zmian klinicznych sprzyjają również szczepienia profilaktyczne.
Wskaźnik diagnostyczny
Diagnostyka laboratoryjna pełni bardzo istotną rolę w poprawie opłacalności produkcji trzody chlewnej i stanowi nierozłączną część przy zwalczaniu chorób. Wyniki badań są narzędziem pomocnym nie tylko w rozpoznaniu choroby, lecz także pozwalają na prognozowanie rozwoju schorzenia i warunkują sposób leczenia. W codziennej praktyce lekarze weterynarii wielokrotnie spotykają się z trudnościami w ustaleniu przyczyny choroby, czy jest to infekcja bakteryjna czy wirusowa.
– Opracowanie uniwersalnych, wiarygodnych i prostych w użyciu metod monitorowania stanu zdrowia świń niewątpliwie doprowadziłoby do wzrostu efektywności i opłacalności produkcji trzody chlewnej, gdyż wczesne rozpoznanie rozwijającego się zakażenia pozwala na szybsze wdrożenie właściwego leczenia. Takim narzędziem mogą być białka ostrej fazy – twierdzi prof. Anna Rząsa z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
- Diagnostyka jest podstawą monitorowania i skutecznego zwalczania chorób świń, choć zdaża się, że ustalenie przyczyn schorzenia nie jest proste
Białka ostrej fazy (BOF) zidentyfikowano po raz pierwszy na początku dwudziestego wieku jako czynniki pojawiające się w surowicy w przebiegu chorób zakaźnych. Stanowią one integralną część ostrej fazy zapalenia, są wartościowymi biomarkerami, a wzrost ich stężenia w surowicy towarzyszy stanom zapalnym oraz zakażeniom. Są wytwarzane głównie przez wątrobę (95% całkowitej produkcji). Ponadto wytwarzają je monocyty, limfocyty oraz makrofagi pęcherzyków płucnych.
– Białka ostrej fazy są czułymi markerami, a zmiany ich koncentracji są proporcjonalne do intensywności stanu zapalnego. Ponadto istnieją proste i szybkie metody oznaczania ich poziomu. Klasyczne markery stanu zapalnego mają ograniczoną przydatność w chowie wielkostadnym – przekonuje prof. Anna Rząsa.
Przywracają równowagę
Do BOF zalicza się między innymi białko C-reaktywne (CRP), haptoglobinę (Hp), fibrynogen (Fb), surowiczy składnik amyloidu A (SAA), główne białko ostrej fazy u świń PigMap.
Poszczególne białka ostrej fazy mają różne właściwości fizykochemiczne i bardzo szeroki zakres funkcji biologicznych. Można powiedzieć, że zapobiegają one uogólnieniu procesu zapalnego i ograniczają obszar uszkodzenia tkanek, a także wzmacniają odpowiedź immunologiczną. Białka ostrej fazy uczestniczą także w procesach krzepnięcia i fibrynolizy oraz chronią organizm przed utratą żelaza, dezaktywują wolne rodniki. Najważniejsze działanie BOF polega jednak na przywracaniu homeostazy (równowagi) organizmu.
– Utrzymywanie się stale podwyższonego poziomu białek ostrej fazy w surowicy wskazuje na chroniczne pobudzenie układu immunologicznego, na przykład w przewlekłych infekcjach, co może zostać wykorzystane w diagnostyce. Zidentyfikowanie wiarygodnych markerów różnicowania zakażeń bakteryjnych i wirusowych u świń mogłoby przyczynić się do opracowania bardziej racjonalnych strategii terapeutycznych, co w dobie coraz większego nacisku na ograniczenie stosowania antybiotyków u zwierząt jest zagadnieniem niezmiernie istotnym z punktu widzenia ochrony zdrowia publicznego – mówi prof. Anna Rząsa.
- – Białka ostrej fazy są informacją o istnieniu procesu zapalnego, a ich pomiar mówi nam o stanie zdrowia organizmu – mówi prof. Anna Rząsa
Ocena zależności pomiędzy poziomami białek ostrej fazy w surowicy pozwoli sprawdzić przydatność analizy stężeń BOF w ocenie stanu zdrowia świń tak, aby zaproponować taką kombinację, która najbardziej sprawdzi się w warunkach terenowych do wykrycia infekcji.
Działania wyprzedzające
Białka ostrej fazy są dobrym markerem do wykrywania zaburzeń homeostazy i chorób świń. Ich podwyższona koncentracja pojawia się przed wystąpieniem objawów klinicznych, w przebiegu subklinicznym schorzeń. Mogą być wykorzystywane do różnicowania zakażeń zarówno o podłożu bakteryjnym, jak i wirusowym oraz do oceny efektywności przyjętego programu immunoprofilaktycznego oraz reakcji świń na leczenie. Są też obiektywnym parametrem w ocenie stanu klinicznego, gdy nie ma widocznej poprawy zdrowia. Szczególnie rekomendowane białka ostrej fazy dla świń to SAA, HP, FB, a w dalszej kolejności CRP i PigMap.
– Analiza koncentracji białek ostrej fazy może być pomocna w ocenie klinicznej stada. Można szybko rozpoznać zagrożenie, jak i przebieg subkliniczny choroby jeszcze przed pojawieniem się przeciwciał, a szybsze wdrożenie leczenia pozwala ograniczyć straty w produkcji – twierdzi Marek Czerniecki z Agri Plus, w której wykorzystano analizy białek ostrej fazy do monitoringu stanu zdrowia świń. – Precyzyjne określenie początku choroby i jej charakteru pozwala ograniczyć zużycie antybiotyków, co staje się powoli wymogiem w intensywnej produkcji świń.
Jego zdaniem, w stadach o znanym statusie zdrowotnym oznaczanie białek ostrej fazy może z powodzeniem zastąpić przeprowadzanie kolejnych badań serologicznych, a niektóre oznaczenia można wykonać szybko, nawet w warunkach terenowych. Analizy białek ostrej fazy są tańszą metodą niż badania serologiczne. Można wykonać je przed wprowadzeniem zwierząt do stada. Badania te są także pomocne do oceny dobrostanu świń i narażenia na stres.
Dominika Stancelewska
