O ile np. 10 lat temu jeden dobry zabieg fungicydowy w zupełności wystarczył, to w ostatnich sezonach była potrzeba wykonania nawet trzech oprysków. To znacznie podraża technologię buraka cukrowego i tym bardziej trzeba chorobę monitorować, kontrolować i zwalczać skutecznymi substancjami, z zachowaniem rotacji środków jeżeli zabieg trzeba powtórzyć.
Ochrona fungicydowa to podstawa w zwalczaniu chwościka buraka
Plantatorzy buraków cukrowych z wieloletnim doświadczeniem dobrze znają przeciwnika i jego szkodliwość. Jest jednak wielu plantatorów początkujących i szczególnie im trzeba przypomnieć najważniejsze informacje z biologii rozwoju chwościka. Sprawcą choroby jest grzyb Cercospora beticola i atakuje buraki zwykle w lipcu lub na początku sierpnia.
Sygnałem do wzmożenia obserwacji buraków cukrowych są pierwsze objawy choroby na liściach buraków ćwikłowych. Zwykle chwościk pojawia się na nich co najmniej tydzień wcześniej niż na buraku cukrowym i pierwsze plamki na liściach buraka ćwikłowego w przydomowym ogródku trzeba traktować jako sygnał alarmowy.
Jednocześnie z chwościkiem trzeba monitorować w burakach cukrowych także brunatną plamistość liści, której sprawcą jest grzyb Ramularia beticola. Bez ochrony fungicydowej zwalczającej chwościka buraka i brunatną plamistość liści plantacja buraków cukrowych nie utrzyma się. W ostatnich latach zdarzało się, że pierwsze zabiegi na chwościka były konieczne już przed połową lipca. Pierwsze, bo zwykle jeden oprysk nie jest wystarczający. Oczywiście najważniejszy jest w tym systematyczny monitoring zagrożenia i określanie progów szkodliwości.
Bakteryjna plamistość kolejnym zagrożeniem dla buraków cukrowych
Ważna jest znajomość biologii rozwoju chorób liści i rozpoznawanie ich objawów. Nie jest to łatwe i często choroby grzybowe buraka, które można ograniczać fungicydami, możemy pomylić np. z bakteryjną plamistością liści (Pseudomonas syringae), do zwalczania której preparatów nie ma. Też objawia się plamkami, ale są zdecydowanie większe niż chwościka. Takie pomyłki zdarzają się i w takiej sytuacji (jeżeli mamy do czynienia z bakteryjną plamistością) sięganie po środki chemiczne byłoby bardzo nierozsądne. Jakie są zatem różnice między tymi chorobami?
Rozwojowi chwościka sprzyja ciepła i wilgotna pogoda, rozwojowi brunatnej plamistości sprzyja chłodna i wilgotna pogoda. Bakteryjna plamistość liści różni się od chwościka wielkością, kształtem i zabarwieniem plam, co można stwierdzić bez dodatkowych przyrządów diagnostycznych w odpowiedniej fazie zaawansowanego rozwoju tych chorób. Plamy bakteryjnej plamistości na blaszkach są jaśniejsze, większe (o średnicy 4–15 mm) niż w przypadku chwościka. Nie są tak regularnie okrągłe (są wieloboczne), otacza je brązowy pierścień i są mniej wyraźne. Z upływem czasu brzeg plam staje się ciemnobrunatny, a środkowa ich część czerwonopomarańczowa lub brudnobiała.
Objawy charakterystyczne dla chwościka
Na liściach buraka chwościk objawia się małymi (2–3 mm), szarymi, okrągłymi plamkami otoczonymi czerwoną lub brunatnoczerwoną obwódką. Plamki pojawiają się najpierw na najstarszych liściach, a następnie opanowują okółki coraz młodsze. Zaatakowane liście zasychają a roślina odtwarza utraconą rozetę liściową, wycofując z korzenia materiały zapasowe.
Głowa korzenia, który ratując się przed chwościkiem wytwarza nowe liście przypomina wyglądem ananasa. Niestety, bardzo podobnie objawia się brunatna plamistość liści. Głowa korzenia także przypomina ananasa, ale plamy na liściach są większe (5–10 mm), jasnobrązowe, okrągłe z brązową obwódką. Pamiętajmy także, że liście buraka cukrowego mogą być atakowane przez inne choroby: mączniaka prawdziwego (Erysiphe beticola) i rdzę buraka (Uromyces betae), do których zwalczania rejestrację mają niektóre fungicydy, ale także przez plamik buraka (Phoma betae), werticiliozę, alternariozę (Alternaria tenuis) itd., których zwalczać nie ma czym.
- Plamy chwościka są charakterystyczne – szare, okrągłe z czerwoną obwódką. Można je jednak pomylić (zwłaszcza pod koniec czerwca, gdyż chwościk rzadko atakuje tak wcześnie) z mniej regularnymi i dużo większymi plamami bakteryjnej plamistości liści
Chwościk buraka może obniżyć plon nawet o połowę!
Z chorób grzybowych chwościk buraka jest chorobą występującą najpowszechniej, coraz wcześniej i powoduje największe straty. Przy silnych infekcjach i braku ochrony straty mogą sięgać do 50% plonu korzeni. Spadek zawartości cukru w soku może sięgać 2–3%. Czy i kiedy chwościk pojawi się w burakach zależy od warunków pogodowych. Patogen rozwija się na plantacji od połowy czerwca do września, w temperaturze minimum 17 st. C (temp. optymalna to 27 st. C), przy wysokiej wilgotności powietrza. Poniżej 15 st. C nowe infekcje chwościkiem nie następują. Niestety, chwościk w br. jest już w burakach. Organizacja doradcza LIZ (Rolnicze doradztwo w uprawie buraka cukrowego Pfeifer & Langen) informowała 26 czerwca br. o stwierdzeniu występowania chwościka na pojedynczych plantacjach w rejonach,w których wystąpiły intensywne opady deszczu.
Jakie są jeszcze sposoby na zwalczanie chwościka buraka?
Chwościka buraka cukrowego i inne choroby liści można i należy ograniczać bez użycia chemii. W integrowanej ochronie roślin takie działania są priorytetowe. Z metod agrotechnicznych jest to staranne niszczenie i przyorywanie resztek liści i korzeni po zbiorze buraka. Jak w każdej uprawie, ważny jest prawidłowy płodozmian i unikanie wysiewania buraków w sąsiedztwie pól, na których burak uprawiany był w poprzednim sezonie oraz w miejscach, gdzie usypywano w poprzednich latach pryzmy korzeni. Należy też unikać buraka cukrowego w sąsiedztwie plantacji nasiennych buraka cukrowego, pastewnego i ćwikłowego.
Skutecznym sposobem ograniczania chwościka buraka jest uprawa odmian o podwyższonej odporności buraka (często dodatkowo z podwyższoną tolerancją na mątwika burakowego). Pamiętajmy, że w przypadku każdej odporności z czasem jest ona przełamywana. Z całą pewnością bardziej odporne są najnowsze odmiany niż te żyjące na rynku już kilka lat.
Jakie są progi szkodliwości chwościka buraka?
Zwalczanie chemiczne chwościka buraka jest ostatecznością i powinno wynikać z przekroczenia progów szkodliwości. W celu dokładnego określenia stopnia porażenia plantacji buraków można wykorzystać najłatwiejszą metodę zrywania liści. W tym celu przechodząc przez plantację po przekątnej pobieramy losowo 100 liści. Nie zbieramy najstarszych liści obumarłych ani najmłodszych liści sercowych. Wybieramy tylko duże liście ze środkowego okółka. Mając zebrany materiał określamy ilość porażonych liści. Jeden liść z oznakami chwościka buraka to 1% porażenia. Kiedy najlepiej jest wykonać zabieg i od jakiego momentu szkodliwość chwościka przekracza próg ekonomiczny?
Według informacji Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu, próg szkodliwości chwościka buraka jest uzależniony od miejsca daty obserwacji. Na południu Polski progiem szkodliwości są pierwsze plamy na liściach, w pozostałych rejonach progi ekonomicznej szkodliwości wynoszą:
- do 5.VIII – 5% roślin z objawami choroby,
- od 5.VIII do 15.VIII – 10–15% roślin z objawami choroby,
- od 15.VIII do 10.IX – 45% roślin z objawami nowej infekcji.
Progi ekonomicznej szkodliwości patogenów są umowne i inne podaje np. organizacja doradcza LIZ. Według informacji LIZ, próg szkodliwości chorób liści (chwościka i brunatnej plamistości liści) jest uzależniony od daty obserwacji i wynosi:
- od 31.VII – 5% porażonych roślin,
- od 1.VIII do 7.VIII – 10% porażonych roślin,
- od 8.VIII do 15.VIII – 15% porażonych roślin,
- od 16.VIII – 45% porażonych roślin.
Burak ćwikłowy ułatwia monitoring chwościka w burakach cukrowych
Jak wspomniałem wcześniej, w diagnostyce warto wykorzystać buraki ćwikłowe rosnące w ogródku każdego gospodarstwa, a jeżeli ich nie ma, to trzeba poprosić żonę, aby o to zadbała w przyszłym roku. Burak ćwikłowy ujawnia atak chwościka wcześniej niż buraki cukrowe. Podpowiedzią o konieczności wykonania zabiegu jest monitoring prowadzony przez służby surowcowe cukrowni.
Przez lata naukowcy alarmowali o stwierdzanych odpornościach chwościka na fungicydy. To wynik braku rotacji preparatów, ale też ich stosowania, kiedy nie zachodziła taka potrzeba. W ostatnich latach pojawiły się na rynku nowe fungicydy do zwalczania chwościka buraka z rejestracją na brunatną plamistość liści, mączniaka prawdziwego i rdzę buraka. To wyraźna zmiana jakościowa. Nowe produkty są bardzo skuteczne i polecane zwłaszcza na te plantacje, gdzie były podejrzenia odporności chwościka buraka na substancje czynne stosowane do jego zwalczania we wcześniejszych sezonach.
Marek Kalinowski
Zdjęcie:
