Niestety, stosunkowo niska zawartość białka na tle pozostałych bobowatych powoduje, że przemysł paszowy nie jest zainteresowany grochem. W ostatnich latach wzrósł jednak popyt na groch za sprawą mody na zamienniki mięsa w diecie. Białka teksturowane wytwarzane z grochu (np. w postaci płatków) po uwodnieniu tworzą włóknistą i sprężystą teksturę. Dlatego są stosowane jako substytut mięsa w wegańskich kotletach, parówkach itd.
Uprawa grochu to źródło cennego białka na własne potrzeby
Wróćmy do uprawy grochu i rekomendacji odmian. Nie są jeszcze gotowe LOZ na 2023 r. i przedstawiamy na mapie zeszłoroczne rekomendacje. Rewolucji na tych listach nie będzie, bo też w tym gatunku rocznie rejestrowano w ostatnich latach 1–2 odmiany. Wnoszą one oczywiście postęp plonowania, przy czym innymi priorytetami hodowli tego gatunku są: wąskolistność, lepsza sztywność i mniejsza długość łodyg zmniejszająca skłonność do wylegania i ułatwiająca zbiór nasion.
Jak wspomniałem, ze względu na stosunkowo niską zawartość białka w nasionach (21–23% s.m.) przemysł paszowy jest mało zainteresowany grochem. Jednak ten gatunek z powodzeniem można uprawiać na własne cele paszowe i wykorzystać jego wartość w płodozmianie. Groch w zmianowaniu pełni rolę fitosanitarną, a duże różnice w wymaganiach między odmianami ogólnoużytkowymi a pastewnymi (peluszka) pozwala go uprawiać niemalże na każdym stanowisku. Nie bez znaczenia jest przecież azot wiązany przez bakterie symbiotyczne.
Na jaką odmianę grochu siewnego się zdecydować?
Groch można uprawiać i uprawia się w całym kraju, a Listy Odmian Zalecanych tworzą od ub.r. wszystkie województwa. Ponieważ nie ma jeszcze oficjalnych rekomendacji na 2022 r. na mapie prezentujemy LOZ grochu siewnego na 2021 r., zmiany zapewne będą, ale kosmetyczne. Aby uzyskać zadowalające plonowanie grochu konieczna jest znajomość agrotechniki, ale i wiedza na temat odmian, zwłaszcza na temat odporności na osypywanie nasion przed zbiorem. Decydując się na uprawę grochu na większym areale warto wcześniej poznać lokalny rynek bobowatych i np. to, jakie odmiany preferuje rynek.
Zaletą grochu jest, że spośród odmian ogólnoużytkowych i pastewnych można dobrać odmiany praktycznie do każdego stanowiska – na gleby ciężkie i lekkie. Do uzyskania wysokich plonów preferowane sa gleby od średnich do dobrych. Mniej wymagające odmiany pastewne (peluszka) są doskonałą alternatywą dla uprawy łubinu. Ale pamiętajmy o ważnej wadzie tego gatunku, o skłonności do osypywania nasion przed zbiorem. Są pod tym względem różnice między odmianami i warto się z nimi zapoznać w dostępnych publikacjach COBORU.
4 tony plonu grochu z hektara są realne
Na jakie plony nasion grochu można liczyć? W ostatnich trzech sezonach groch w badaniach COBORU plonował dość stabilnie – bardzo dobrze w 2020 r. i doskonale w 2021 r. i 2022 r. Plon wzorca w 2020 r. wyniósł 37,6 q/ha, a najwyżej plonowały odmiany najczęściej rekomendowane na LOZ. Odmiana Astronaute plonowała wtedy na poziomie 113% wzorca, Batuta – 110%, a Tarchalska 108%. Ostatnie dwa sezony były jeszcze lepsze. Plon wzorca wyniósł w 2021 r. 42,0 q/ha, a w 2022 r. 42,2 q/ha. Bardzo dobrze spisała się w 2021 r. najczęściej rekomendowana odmiana ogólnoużytkowa Astronaute i pastewna, wysoka odmiana Mefisto (108% wzorca). W 2022 r. najwyższy plon w doświadczeniach COBORU dała odmiana Prosper (108% wzorca).
Te informacje, zwłaszcza kiedy myślimy o rozpoczęciu uprawy grochu, warto wziąć pod uwagę i sprawdzić w publikowanych przez COBORU wynikach Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego. Najwyższe plony grochu ogólnoużytkowego uzyskuje się na glebach o odczynie pH 6,5–7, a pastewnego na glebach o pH 6–6,5. Ważny dla plonowania jest możliwie najwcześniejszy termin siewu (od 20 marca do 10 kwietnia). Nasiona grochu siejemy dość głęboko, zależnie od gleby i wielkości nasion na 4–6 cm, w zagęszczeniu 110 nasion/m2. Nasiona bezwzględnie powinny być zabezpieczone zaprawą fungicydową. Jak w przypadku wszystkich bobowatych grubonasiennych wskazane jest zaszczepienie nasion bakteriami brodawkowymi.
- Odmiany ogólnoużytkowe grochu są niskie, wąsolistne i mają białe kwiaty. Odmiany pastewne mają barwne kwiaty, są wysokie, a np. odmiana Hubal ma liście parzystopierzaste. Jak wspomniałem, LOZ grochu na 2023 r. wkrótce będzie opracowana i nie jest wykluczona zmiana pozycji odmian w rekomendacjach i wyższe lokaty tych najnowszych, jak Nemo zarejestrowanej w 2019 r. czy Tytan (2021 r.) albo pojawienia się na LOZ najnowszej Colin (rejestracja w 2022 r.). Nowości warto śledzić a jest do tego wiele okazji na organizowanych Dniach Pola hodowców odmian
Cztery odmiany grochu siewnego rekomendowane najczęściej
Poniżej przedstawiamy też krótką charakterystykę (wg informacji COBORU) czterech najczęściej rekomendowanych odmian ogólnoużytkowych grochu siewnego:
Astronaute – odmiana ogólnoużytkowa wąsolistna, przydatna do uprawy na zbiór suchych nasion z przeznaczeniem na paszę oraz na cele kulinarne. Plon nasion duży do bardzo dużego, plon białka duży. Termin kwitnienia bardzo wczesny, dojrzewania wczesny do bardzo wczesnego, okres kwitnienia krótki do bardzo krótkiego. Równomierność dojrzewania bardzo dobra. Rośliny niskie. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia i przed zbiorem średnia do dużej. Odporność na mączniaka rzekomego – średnia do dużej, na fuzaryjne więdnięcie, zgorzelową plamistość i mączniaka prawdziwego – średnia. Nasiona żółte, masa 1000 nasion średnia do dużej. Zawartość białka ogólnego i włókna surowego w nasionach mała. Tempo rozgotowywania się nasion średnie do dobrego. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m2.
Mandaryn – odmiana ogólnoużytkowa wąsolistna, przeznaczona do uprawy na suche nasiona, do wykorzystania na paszę i konsumpcję. Plon nasion i plon białka duży. Termin kwitnienia, dojrzewania oraz okres kwitnienia średni. Równomierność dojrzewania bardzo dobra. Rośliny dość niskie. Odporność na wyleganie w czasie kwitnienia dość duża, przed zbiorem średnia. Odporność na fuzaryjne więdnięcie, zgorzelową plamistość i mączniaka prawdziwego – średnia, na mączniaka rzekomego – dość mała. Nasiona żółte, masa 1000 nasion duża. Zawartość białka ogólnego i włókna surowego w nasionach średnia. Tempo rozgotowywania się nasion powyżej średniej. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m2.
Batuta – odmiana ogólnoużytkowa wąsolistna, przeznaczona do uprawy na suche nasiona do wykorzystania na konsumpcję i na paszę. Plon nasion i białka ogólnego bardzo duży, stabilny w latach badań. Termin kwitnienia i dojrzewania średni do dość późnego, okres kwitnienia średni. Rośliny średniej wysokości cechują się bardzo dobrą sztywnością w czasie kwitnienia i dobrą przed zbiorem. W bardzo małym stopniu podatna na choroby. Rośliny dojrzewają dość równomiernie. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Odmiana żółtonasienna, nasiona średniej wielkości o zawartości białka nieco mniejszej od średniej. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m2 .
Tarchalska – odmiana ogólnoużytkowa wąsolistna, żółtonasienna, przydatna do uprawy na zbiór suchych nasion z przeznaczeniem na paszę oraz na cele kulinarne. Plon nasion i białka ogólnego duży do bardzo dużego. Termin kwitnienia, dojrzewania i okres kwitnienia średni. Rośliny średnio wysokie. Wyleganie na początku kwitnienia nie występuje, w fazie końca kwitnienia bardzo małe, przed zbiorem małe. Równomierność dojrzewania dość dobra. Skłonność do pękania strąków i osypywania nasion bardzo mała. Zawartość białka ogólnego w nasionach mała. Masa 1000 nasion dość duża. Odpowiednia do uprawy na glebach kompleksów pszennych. Optymalna obsada roślin około 110 szt./m2.
- Nasiona grochu siewnego zależnie od przebiegu wegetacji zawierają w suchej masie 22–26% białka i 5,5–6% włókna. To obok bobiku drugi gatunek krajowych bobowatych o największych możliwościach zastąpienia soi w recepturach paszowych, jednak z uwagi na stosunkowo niską zawartość białka groch (z czystego siewu, jak i mieszanek zbożowo-strączkowych) najlepiej nadaje się do paszowego wykorzystania bezpośrednio w gospodarstwach
fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 4/2023 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
