Akademia Dobrego Hodowcy: Profilaktyka zakażenia wymienia podczas zasuszenia

Fazy okresu zasuszenia

W tym czasie zachodzą w gruczole mlekowym zmiany, które dzielimy na 3 fazy. W pierwszej fazie dochodzi do redukcji aktywności komórek wydzielniczych i ograniczenia syntezy i sekrecji mleka. Druga faza jest – trwającym 2–3 tygodnie – odpoczynkiem, kiedy ma miejsce pełne zasuszenie. W ostatnich 2 tygodniach ciąży, tj. w trzeciej fazie okresu zasuszenia (ewolucja), nabłonek gruczołowy ulega ponownej proliferacji, czego konsekwencją jest produkcja siary i mleka.

Proces inwolucji gruczołu mlekowego przebiega spontanicznie. Inicjacją zasuszenia jest zaprzestanie pozyskiwania mleka i podanie leków chroniących wymię krowy przed nowymi  infekcjami w trakcie wszystkich 3 faz zasuszenia. Podczas aktywnej inwolucji zasadniczym zmianom ulega skład wydzieliny gruczołowej. Towarzyszy temu wzrost fizjologiczny liczby komórek somatycznych i pH mleka. Dlatego w rozsądnym stosowaniu antybiotyków DC musimy znać „historię” zdrowia wymienia z całej  laktacji i stosować leki dopasowane do danej krowy. Obecnie złotym standardem jest stosowanie leków o trójfazowym mechanizmie działania.

Warto przy tym zwrócić uwagę, że  dodatek mleka od krów redukujących ilość mleka zbliżając się do czasu zasuszenia lub zasuszanych fazowo (stopniowe wykluczanie jednego doju) do mleka zbiorczego może być przyczyną pogorszenia wskaźników jego jakości  higienicznej.

Kiedy dochodzi do zakażenia wymienia?

Do zakażenia gruczołu mlekowego dochodzi najczęściej w pierwszej i trzeciej fazie okresu zasuszenia, kiedy tkanka podlega intensywnym zmianom. W pierwszych dniach po zakończeniu laktacji  przewód strzykowy u większości krów pozostaje otwarty. W związku z tym higiena i dezynfekcja strzyków w pierwszych dniach zasuszenia jest najtańszym zabiegiem profilaktycznym zapobiegającym „wejściu” bakterii do wymienia przez  otwarty kanał. Podanie antybiotyków DC o trójfazowym mechanizmie działania spowoduje natychmiastowe zabicie bakterii „wchodzących”, jak i istniejących po przebytych zapaleniach.

W tej fazie zasuszania przeważają zakażenia spowodowane przez patogeny  i są to głównie bakterie wrażliwe na penicylinę i jej pochodne. Jednak okres zasuszenia jest różny w różnych gospodarstwach, zależy od sytemu produkcji, jak i ilości mleka w ostatnich dniach przed planowanym zasuszeniem.

Zasadniczy wpływ zarówno na przebieg procesu inwolucji wymienia, jak też na zamykanie się przewodu strzykowego ma wydajność mleczna w chwili rozpoczęcia zasuszenia. Stwierdzono, że 26% krów, które w dniu zasuszenia produkowały więcej niż 21 kg mleka, miało po porodzie nowe zakażenie i stan zapalny wymienia w porównaniu do 16% krów, które w dniu zasuszenia dawały mniej niż 13 kg mleka.

Jak chronić krowy przed zakażeniem?

Naturalnym czynnikiem chroniącym gruczoł mlekowy przed zakażeniem zarówno w okresie zasuszenia, jak też w czasie przygotowania wymienia do nowej laktacji, jest czop keratynowy, który wypełnia przewód strzykowy. Czop ten jest wytworem nabłonka przewodu strzykowego i zawiera substancje przeciwbakteryjne.  Ćwiartki z uszkodzonym przewodem strzykowym są 1,7 raza bardziej podatne na zakażenie w zasuszeniu w porównaniu z ćwiartkami mającymi zwieracz strzyku w prawidłowej kondycji. Do upośledzenia procesu wytwarzania czopa – poza wysoką wydajnością – przyczynia się przerywane dojenie. Im bliżej wycielenia, tym trudniej jest kontrolować stan zdrowotny wymienia. W czasie fazy trzeciej (ewolucji) dochodzi do uruchomienia produkcji  siary i wzrasta zagrożenie wniknięcia bakterii przez otwarty kanał strzykowy. Tradycyjne leki DC już w tym okresie mogą nie osiągać stężenia bakteriobójczego ze względu na okres karencji na mleko. Nowoczesne trójskładnikowe preparaty DC posiadają antybiotyk niewchłaniający się do tkanek wymienia, przez co jest on idealną barierą dla bakterii, które chcą się dostać do wymienia. Dodatkową zaletą jest też okres karencji, który wynosi tylko 2 dni, jeśli krowa ocieli się po 35 dniach od podania trójskładnikowego preparatu. Natomiast jeśli krowa jest zasuszona wcześniej, to preparat działa nawet 70 dni. W okresie okołoporodowym gruczoł zasiedlają „patogeny środowiskowe” i w związku z tym konieczna jest bezwzględna  higiena wymienia w tym okresie. Z mojego doświadczenia bardzo dobre efekty profilaktyczne przynosi dezynfekcja strzyków środkami do dipingu podojowego lub stosowanie specjalnego płynu,  który utrzymuje się ok. 7 dni na strzyku i chroni kanał strzykowy przed wniknięciem drobnoustrojów.

Jako minimum przy każdej terapii antybiotykowej DC warto  rozważyć zastosowanie osłony zewnętrznej (external teat sealant), uważanej za nieinwazyjną postać ochrony końca strzyka i przewodu strzykowego przed zasiedleniem przez bakterie w początkowej i końcowej fazie okresu zasuszenia. Zasadą tej metody jest wytworzenie błony przylegającej do skóry strzyka po jego zanurzeniu w roztworze tworzącym kolodium (połączenie polieteru z poliuretanem), którego cienka warstwa szybko zasycha po zetknięciu z powietrzem. Czas utrzymywania się błony zewnętrznej na strzykach, po ich jednorazowym zanurzeniu w kolodium, wynosił co najmniej 2,7 dnia, a po zanurzeniu dwukrotnym wzrósł co najmniej do 3,5 dnia. U 60% krów przewody strzykowe były chronione przez 6 dni. Przyleganie błony (filmu) było lepsze w przypadku dłuższych strzyków oraz dwukrotnego ich zanurzenia. Warunkiem podstawowym jest jednak dokładne oczyszczenie, odtłuszczenie, dezynfekcja i osuszenie strzyków przed zanurzeniem ich w kolodium tworzącym osłonę zewnętrzną. Strzyki poddawane antybiotykoterapii DC i dwukrotnie zanurzane w kolodium były zdecydowanie mniej podatne na zakażenia wymienionymi bakteriami.

Druga metoda, oparta na wyższych kosztach, to wprowadzenie przez przewód, do dolnej części zatoki strzykowej, odpowiednio przygotowanej, obojętnej chemicznie pasty, która nie uszkadza tkanki i tworzy sztuczny korek, noszący nazwę wewnętrznej osłony (zatyczki) strzykowej (internal teat sealer). Jest to alternatywna metoda dla krów, które nie przechorowały podczas laktacji zapalania wymienia i w momencie zasuszenia mają liczbę komórek somatycznych poniżej 1 000 000.  W przypadku stosowania takiej zatyczki, która nie zawiera antybiotyku, koniecznością jest odpowiednia selekcja ćwiartek wolnych od zakażenia na podstawie danych z wywiadu i precyzyjnych metod diagnostycznych. W przypadku pewności co do braku  zakażenia, wystarczy sztuczny czop, natomiast w odniesieniu do ćwiartek zakażonych, koniecznością będzie wprowadzanie trójfazowego  antybiotyku (LKS powyżej 100 000).