W żywieniu krów tłuszczami nadal jest dużo niejasności
Przekonywał o tym prof. Zygmunt Maciej Kowalski z Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, podczas cyklu wykładów, jakie odbyły się w ramach XIX Ogólnopolskiej Konferencji dla Hodowców Bydła organizowanej corocznie przez firmę Blattin. W żywieniu krów tłuszczami nadal wiele bowiem jest niejasności i chociażby dlatego też warto w dużym uproszczeniu poznać zasady ich przemian w organizmie krowy.
Gdy krowa zjada tłuszcz np. w ziarnie kukurydzy, trafia on do żwacza, gdzie podlega procesowi hydrolizy. Bakterie natychmiast zaczynają rozkładać wiązania tłuszczowe, a w wyniku tego rozpadu powstaje glicerol (przeznaczany do syntezy lotnych kwasów tłuszczowych) i wolne kwasy tłuszczowe, które w dużej części nie są korzystne dla bakterii i pierwotniaków żwacza. Z tego powodu, wolne kwasy tłuszczowe bakterie chcą jak najszybciej unieszkodliwić. Nienasycone kwasy tłuszczowe podlegają uwodorowaniu do nasyconych kwasów tłuszczowych. Część kwasów tłuszczowych „pożerana” jest przez bakterie do syntezy fosfolipidów bakteryjnych.
Wolne kwasy tłuszczowe „dołączają" do cząstek paszy oraz do komórek bakterii i hamują proces fermentacji włókna. Ten niekorzystny proces możemy ograniczyć przez stosowanie tłuszczów chronionych (czyli takich, które chronione są przed przemianami w żwaczu). Najpopularniejsze z nich to mydła wapniowe kwasów tłuszczowych, które są nierozpuszczalne w wodzie i nie podlegają hydrolizie w żwaczu. Nasuwa się jednak pytanie, a dlaczego nie tłuszcz niechroniony? Otóż dlatego, że cząsteczki takiego tłuszczu mają fizyczną otoczkę, co utrudnia trawienie włókna. Toksyczne działanie kwasów tłuszczowych – szczególnie nienasyconych – ogranicza namnażanie się bakterii i pierwotniaków. Ponadto wiązanie składników mineralnych (Ca i Mg) jest niekorzystne dla bakterii i ruchliwości żwacza.
_i_dlatego_te%C5%BC%2C_w_tej_sytuacji_warto_rozwa%C5%BCy%C4%87_dodatek_do_dawki_bia%C5%82ka_by-pass.jpg)
- Przy stosowaniu tłuszczu chronionego może brakować energii dla bakterii w żwaczu (mniejsza jest synteza białka w żwaczu) i dlatego też, w tej sytuacji warto rozważyć dodatek do dawki białka by-pass
Od czego zależy ilość tłuszczu w mleku?
Co dalej dzieje się z tłuszczem? W dużym uproszczeniu, ze żwacza fosfolipidy i kwasy tłuszczowe przechodzą do dwunastnicy i jelit, gdzie zostają wchłaniane do krwi i wraz z nią płyną do gruczołu mlekowego, gdzie wbudowywane w tłuszcz mleczny. Im więcej kwasów tłuszczowych wchłania się w jelitach, tym więcej jest ich w mleku.
Wykorzystanie w żywieniu krów tłuszczu chronionego, chroni tłuszcz przed żwaczem i powoduje przepływ niezmienionych kwasów tłuszczowych do dwunastnicy jednocześnie ochrania żwacz przed toksycznym działaniem kwasów tłuszczowych.
Czym są tłuszcze chronione?
Istnieją 3 rodzaje tłuszczów chronionych: mydła wapniowe, tłuszcze uwodornione i tłuszcze frakcjonowane. Produkcja mydeł wapniowych nie zmienia składu kwasów tłuszczowych, produkcja tłuszczów uwodornionych przekształca kwasy nienasycone w nasycone, natomiast w produkcji tłuszczów frakcjonowanych wytwarza się produkt o pożądanej zawartości jakiegoś kwasu np. 80% zawartości kwasu C16:0.
Najbardziej znanymi i najczęściej stosowanymi tłuszczami chronionymi są mydła wapniowe, które w żwaczu (przy pH > 6) są nierozpuszczalne. Ich hydroliza następuje w trawieńcu (pH około 2,5) do Ca i wolnych kwasów tłuszczowych, które dobrze wchłaniają się w jelitach.
Jak poinformował podczas wykładu prof. Zygmunt M Kowalski, na podstawie 18 przeprowadzonych doświadczeń, w których podawano krowom 500 g preparatu mydła wapniowego dziennie, zaobserwowano wzrost wydajności o 2,3 l mleka na krowę dziennie. Ponadto u zwierząt nastąpiła poprawa wskaźników rozrodu, poprawił się bilans energii, zmniejszyła się utrata kondycji ciała oraz zwiększyła produkcja progesteronu.
- Tłuszcz należy wprowadzać do dawki stopniowo, tak by przyzwyczaić krowy do jego smaku i jednocześnie pozwolić bakteriom żwaczowym na dostosowanie się do tłuszczu
Stosowanie mydeł wapniowych (z kwasem C18:1) zalecane jest szczególnie w okresie wczesnej laktacji, w którym to najbardziej prawdopodobny jest ujemny bilans energii i utrata kondycji, a więc istnieje wówczas konieczność podania skoncentrowanej energii, bez ryzyka kwasicy. Dodatkowo, w tym czasie krowa rozpoczyna rozród.
Jak przekonuje prof. Zygmunt M. Kowalski, stosowanie tłuszczów chronionych uzasadnione jest w przypadku najlepszych krów, gdy stado podzielone jest na grupy żywieniowe lub z indywidualnym zadawaniem pasz treściwych, po wyczerpaniu wszystkich prostszych rezerw, a także po dokładnej analizie ekonomicznej.
| Źródła tłuszczu w dawce dla krowy mlecznej | ||
| Źródło | Udział w SM dawki (%) | Uwagi |
| Tłuszcz w paszach podstawowych: ziarna zbóż, pasze objętościowe | 2,5–3,0 | kukurydza (ziarno, kiszonka) bogate źródło kwasu C18:2 omega – 6 |
| Tłuszcz z nasiona roślin oleistych i pasz pochodzących z ich przerobu | 0–2,0 | śruty poekstrakcyjne (do 3% tłuszczu) |
| Makuchy (6–10% tłuszczu) | ||
| Dodatki tłuszczowe, w tym tłuszcze chronione |
2,0–3,0 | |
| RAZEM | Od 2,5 do 6,0–8,0 | |
Dla krów wysokowydajnych dawka może wynosić nawet do 6–8% tłuszczu surowego w SM dawki pokarmowej, ale – jak podkreślił prof. Kowalski – warto nie tylko zainteresować się samym tłuszczem, ale przede wszystkim jego składem.
Rodzaj stosowanego tłuszczu powinien być bowiem dostosowany do wymagań i okresu laktacji. I tak:
- tłuszcz z kwasem C18:1 – wczesna laktacja,
- tłuszcz z kwasem C16:0 – w pełnej i późnej laktacji,
- tłuszcz z kwasami omega-3, gdy istniej konieczność poprawy wskaźników rozrodu, gdy w stadzie mamy problemy z mastitis, metritis i endometritis.
Jak obliczyć dawkę tłuszczu?
Kierując się zasadą, że tyle tłuszczu powinno być w dawce, ile krowa produkuje tłuszczu w mleku, przy czym dotyczy ona krowy, która nie chudnie i nie przyrasta w tłuszcz. Najlepiej prześledzić wyliczenie na przykładzie krowy produkującej np. 40 kg mleka, o 3,6% zawartości tłuszczu, co daje 1,44 kg tłuszczu mleka dziennie. Pobranie SM takiej krowy powinno wynosić 28 kg/dzień.
- 1,44 kg/dzień, to 5,14% SM (1,44 x 100/28),
- 3,5% tłuszczu z pasz w dawce = 5,14–3,5 =1,64% z dodatku tłuszczu paszowego,
- 1,64% z 28 kg SM – 0, 46 kg dodatku paszowego/dzień.
Beata Dąbrowska
