Krzyżowanie międzyrasowe: Z jakią rasą krzyżować bydło HF?

Intensywne prace nad poprawą mleczności stad skutkują koniecznością żywienia bardzo precyzyjnie zbilansowanymi i najwyższej jakości paszami, skróceniem produkcji życiowej, problemami z rozrodem, kłopotami zdrowotnymi i co bardzo istotne – coraz większym spokrewnieniem populacji hf.

Czy jest sposób na rozwiązanie tych problemów? Okazuje się, że tak, a jest nim – z powodzeniem stosowany w wielu produkcyjnych oborach Europy, Ameryki i Izraela – krzyżowanie międzyrasowe, w którym wykorzystujemy występujący u potomstwa efekt heterozji z jednoczesnym połączeniem cech wysokiej produkcji i dobrej budowy z dobrymi cechami funkcjonalnymi np. długowiecznością, wysoką produkcją życiową. 

Krzyżowanie międzyrasowe nie jest oczywiście przeznaczone dla stad, które bezpośrednio realizują program doskonalenia genetycznego rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, czyli posiadają matki buhajów i odchowują buhajki do stacji unasienniania. Wykorzystanie efektu heterozji może być natomiast z powodzeniem wykorzystywane w stadach, gdzie ocena użytkowości mlecznej służy tylko dostarczaniu wiarygodnych informacji niezbędnych producentowi mleka do właściwego prowadzenia stada. 

Najpopularniejsze i dające najlepsze efekty w krzyżówkach jest szwedzkie bydło czerwone (srb). Jest to jedyna rasa mleczna, której średnia wydajność jest tylko o około 10% niższa niż krów holsztyńsko-fryzyjskich. Buhaje rasy srb używane są w wielu krajach na świecie, do krzyżowania z krowami rasy hf obu odmian barwnych (tj. czarno- i czerwono-białą) w celu poprawy cech funkcjonalnych związanych ze zdrowiem zwierząt. U zwierząt pochodzących z krzyżowania z buhajami rasy srb, niezależnie od poprawy szeroko rozumianego zdrowia, polepszeniu ulegają również wskaźniki produkcyjne (efekt heterozji). W populacji zwierząt krzyżówkowych w Kaliforni (buhaje rasy srb x krowy rasy hf) uzyskano zwyżkę produkcji mleka o ponad 4% i poprawę jego składu, a łączna produkcja tłuszczu i białka wzrosła o 7%. Nie bez znaczenia była też wyraźna poprawa zdrowotności wymion u sztuk mieszańcowych i zmniejszenie o połowę przypadków martwych urodzeń cieląt przez pierwiastki.

Kolejną polecaną do krzyżowań rasą jest bydło norweskie czerwone Rasa ta została wyhodowana w Norwegii i od początku pracy hodowlanej główny nacisk położono nie na wydajność, lecz na cechy związane ze zdrowotnością i płodnością. Badania przeprowadzone przez naukowców z wielu krajów potwierdzają wyniki pracy norweskich hodowców, tj.: wyższą płodność krów, mniej klinicznych przypadków mastitis, niższy poziom komórek somatycznych, łatwiejsze wycielenia, mniej martwo urodzonych cieląt, lepszy odchów i przeżywalność cieląt, mniejsze problemy z racicami. W produkcji mleka od krów nrf brak jest także znaczącej różnicy w stosunku do rasy hf, podobnie jest z zawartością białka i tłuszczu. Swego czasu Instytut Zootechniki w Balicach przedstawił zalety używania buhajów rasy nrf w krzyżowaniu z krowami rasy hf. Jedne z najważniejszych danych dotyczących krzyżówek nrf x hf mówią, że trudne porody i martwo urodzone cielęta w rasie hf do mieszańców hf x nrf mają się jak 3 do 1 oraz krowy krzyżówkowe po buhajach nrf w trakcie trzeciej laktacji dają o niecałe 10% mniej mleka niż ich rówieśniczki czystorasowe hf.

Należy jednak zaznaczyć, że przedstawione wyniki dotyczą pokolenia F1 tzn. potomstwa o genotypie 50% nrf i 50% hf. Zachodzi jeszcze pytanie, co robić dalej z takimi krowami? Można przyjąć dwa warianty pracy hodowlanej. Pierwszy, to powrót do rasy macierzystej, czyli krycie pokolenia F1 buhajami rasy hf i powrót do czystości rasy. Druga możliwość, to krzyżowanie wypierające, czyli następne pokolenia kryjemy ponownie buhajem rasy nrf i dochodzimy w trzecim pokoleniu do czystości rasy nrf.