Poród u krowy: jak rozpoznać kiedy się zbliża i jak powinien przebiegać?

Kiedy zbliża się poród

Poród jest zjawiskiem złożonym wywołanym przez wiele czynników neurohormonalnych. Pod koniec ciąży zmienia się stosunek estrogenów (ich poziom powoli wzrasta) do progesteronu (jego poziom maleje). Powoduje to obrzmienie dróg rodnych, rozluźnienie mięśni i wiązadeł oraz obfite wydzielanie śluzu. Przez łożysko i ciałko żółte wydzielana jest relaksyna powodująca wiotczenie wiązadeł. Z kolei na kurczliwość macicy w trakcie porodu ma wpływ oksytocyna.

Do objawów zbliżającego się porodu należą:

1. obrzęk sromu i rozpulchnienie okołopochwowej tkanki łącznej,
2. powiększenie szpary sromowej i wzmożona aktywność gruczołów śluzowych pochwy – zwisający „sznur” z dolnego spoiwa sromu,
3. wydzielany śluz jest szklisty, przeźroczysty i gęsty,
4. zwiotczenie wiązadeł i połączenia stawu krzyżowo-biodrowego (niepewny chód),
5. zapadnięcie mięśni zadu,
6. rozwarcie części pochwowej szyjki macicy (na kilka palców),
7. częste oddawanie kału i moczu,
8. przygotowanie gruczołu mlekowego do zbliżającej się laktacji i pojawienie się żółtej, gęstej wydzieliny – siary.

Błędny jest pogląd, że poród rozpoczyna się wówczas, gdy rozwarcie jest zaledwie na grubość jednego palca.

Jak przygotować krowę do porodu?

Krowę na 7–10 dni przed porodem należy przeprowadzić do porodówki lub przygotować czyste i wygodne stanowisko w oborze. Idealnym rozwiązaniem są wyścielone słomą osobne boksy przeznaczone do porodu. Zwierzę przed wprowadzeniem do porodówki należy dokładnie oczyścić. Racice i kończyny muszą być wymyte i odkażone. Powinien być przygotowany niezbędny przy porodzie sprzęt, taki jak: wyjałowione linki porodowe, drewniane drążki do pociągania linek, czyste ściereczki, środki dezynfekcyjne, nożyczki i nici do zabezpieczenia pępowiny. 

Przebieg porodu

Poród przebiega w 3 fazach, trwających różnie długo, w zależności od: budowy anatomicznej krowy, wielkości płodu, liczby odbytych porodów, sposobu żywienia i kondycji ciała. Bezpośrednio przed porodem płód zmienia swoje ułożenie. Prawidłową pozycją jest ułożenie podłużne główkowe z przodowaniem główkowym. Każde inne jest nieprawidłowe i może powodować komplikacje. W okresie poprzedzającym poród mogą wystąpić stany podobne do porażenia poporodowego. Przyczyną ich są zaburzenia związane z niedoborem wit. D3 oraz hipokalcemią, hipomegnezemią i hipofosfatemią. Dlatego istotne znaczenie bezpośrednio przed porodem mają wlewki energetyczne zawierające w swoim składzie dodatki mineralne w łatwo dostępnej postaci, jak np. VIT–CAL (chelaty Ca i Mg), które wzmagają kurczliwość macicy i przyspieszają wydalanie płodu.

W przebiegu porodu wyróżnia się 3 fazy:

Etap I 

• Otwierania się dróg rodnych, który trwa od 2 do 6 godzin, a u pierwiastek do 8 godzin
• bóle w jamie brzusznej na 24 godziny przed zupełnym otwarciem szyjki macicy,
• bóle porodowe wywołane przez skurcze macicy zaczynają się na 6 godzin przed porodem,
• skurcze trwają od kilku sekund do 1–3 minut z 20–30-minutowymi przerwami,
• po 2–3 godzinach od pierwszych objawów bólów wydalana jest omocznia (jasny, niebieskawy płyn),
• po około pół godzinie pojawia się owodnia (gęsty, żółtawy płyn),
• jeżeli omocznia i owodnia się nie pojawiają o czasie, poród zapowiada się problematycznie i powinno się wezwać lekarza weterynarii,
• często pęcherz płodowy pęka i nawilża drogi wyprowadzające.

Etap II 

• Wypierania płodu:
  wypieranie płodu powinno trwać 15–25 minut, co stanowi 10–15 skurczów brzusznych. Przed wejściem do jamy miednicznej płód musi obrócić się dookoła swej osi. Zmienia się więc położenie w stosunku do żwacza. W wyniku ruchów płodu żwacz zostaje zepchnięty w kierunku dogłowowym jamy brzusznej. Następnie kończynami przednimi i głową drażni receptory szyjki macicznej, w „efekcie czego na drodze odruchowej nasilają się skurcze macicy oraz rozpoczyna się praca tłoczni brzusznej. Wzrastające ciśnienie tłoczy „klin” utworzony z błon płodowych powodując coraz większe i czynne otwieranie szyjki. W końcowej fazie rozwierania kanał szyjki jest szeroko otwarty i zanika  granica pomiędzy jamą macicy, a jamą pochwy,
• płód jest wyciskany z błonami płodowymi do pochwy, a następnie na zewnątrz. Błony płodowe mają za zadanie rozwarcie szyjki macicy.
• Płód przedostaje się do wnętrza pochwy, powoduje drażnienie kolejnych receptorów, które uruchamiają tłocznię brzuszną. Są to bardzo silne, krótkotrwałe skurcze mięśni powłok brzusznych i przepony, które zwiększają ciśnienie w jamie brzusznej. Najtrudniejszym momentem tej części porodu jest przejście płodu przez przeponę miednicy (wyrzynanie się głowy). Proces rozszerzenia tego odcinka u bydła trwa zwykle kilka godzin i nie wolno skracać go przez przedwczesne pociąganie płodu. Jeżeli głowa i kończyna przejdą przewężenie, to nie mogą się cofnąć w czasie przerwy między bólami,
• ukazują się nóżki, główka, klatka piersiowa, biodra i tylne nóżki. Główka ułożona jest na nóżkach w ten sposób, że pyszczek znajduje się na wysokości stawów pęcinowych, a oczy na wysokości stawów nadgarstkowych. Również wypieranie zadu cielęcia stanowi trudny etap, gdyż może mieć pokaźne wymiary. Następuje silne dociskanie brodawek macicznych do ciała płodu, któremu towarzyszy wydalanie dużej ilości krwi łożyskowej do organizmu płodu. Powoduje to zwiotczenie i poluzowanie kosmków łożyska, wpływając negatywnie na późniejszy proces wypierania błon.
• pępowina zrywa się w drogach rodnych krowy.

Etap III 

• Wypieranie błon płodowych
• rozpoczyna się zaraz po wyparciu płodu i zwykle trwa 3–8 godzin. Macica kurczy się rozluźniając i przerywając połączenie kosmków w poszczególnych brodawkach,
• błona śluzowa układa się w podłużne fałdy, a brodawki maciczne zbliżają się do siebie. Powoduje to zmniejszenie dopływu krwi do brodawek, których naczynia krwionośne silnie się rozrosły w okresie ciąży. W efekcie dochodzi do wysunięcia się kosmków z krypt i uwolnienie łożyska,
• ciążenie błon płodowych zwisających ze szpary sromowej pomaga w procesie odłączenia łożyska. Łożysko waży około 5,5–6 kg i zawiera około 86 liścieni o łącznej powierzchni 530 cm²,
• łożysko powinno być oddzielone i wyparte w ciągu 3–4 godzin. Jeżeli wydalenie nie nastąpi w ciągu 12 godzin, wówczas mamy do czynienia z zatrzymaniem łożyska i należy wezwać lekarza weterynarii.

Po wydaleniu łożyska, w narządzie rozrodczym samicy zachodzi szereg ściśle ze sobą powiązanych procesów prowadzących do inwolucji macicy, eliminacji zakażeń bakteryjnych i regeneracji błony śluzowej. Okres poporodowy trwa około 6–7 tygodni.

Prof. dr hab. Adam Traczykowski