Prof. Halina Karnicka – matka chrzestna czystych kultur bakterii

Poznajmy matkę chrzestną polskich czystych kultur mleczarskich. Profesor Halina Karnicka urodziła się 15 maja 1908 roku w Piotrkowie Trybunalskim.   

W 1932 r. ukończyła studia na Wydziale Ogrodniczym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ze stopniem magistra inżyniera i złotym medalem, uzyskując pod kierunkiem prof. W. Dąbrowskiego specjalizację z zakresu mikrobiologii. Po studiach została zatrudniona w Pracowni Mikrobiologii Instytutu Naukowego Państwowej Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. W kwietniu 1934 roku wyszła za mąż za mgr. inż. Feliksa Karnickiego, absolwenta SGGW. Młodzi małżonkowie przeprowadzili się do Cieszyna, gdzie mgr inż. Feliks Karnicki został zatrudniony w Doświadczalnej Stacji Serowarskiej w Bażanowicach. Po pewnym czasie, pod kierunkiem profesora Burrii, dyrektora Instytutu Mleczarskiego w Liebelfeeld/Bern w Szwajcarii, zaczął przygotowywać pracę doktorską. Natomiast mgr inż. Halina Karnicka podjęła pracę na stanowisku asystenta, a następnie nauczyciela kontraktowego w Państwowej Wyższej Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie, gdzie pracowała do 1939 r.

Po wybuchu wojny oficer rezerwy Feliks Karnicki został zmobilizowany, a w 18 IX 1939 r. wzięty do niewoli sowieckiej. W 1940 r. zamordowano go w Starobielsku. Natomiast mgr inż. Halina Karnicka wróciła do rodzinnych Chybic i założyła wspólnie z bratem w 1940 roku serownię, wykorzystującą mleko z nałożonego kontyngentu. Mleczarnia była nie tylko podstawą utrzymania całej rodziny, ale także wsparciem dla świętokrzyskich oddziałów AK, które w rejonie Gór Świętokrzyskich były bardzo aktywne (wieś Chybice leży pomiędzy Starachowicami i Nową Słupią, w pobliżu Gór Świętokrzyskich). Właściciele mleczarni dostarczali tym oddziałom żywność i lekarstwa oraz udzielali różnorodnej pomocy konspiracyjnej. Na przykład, mleczarnia musiała przygotowywać kontrybucję dla Niemców. Kiedy takowa była przygotowana, mgr inż. Halina Karnicka wystawiała kwiat w odpowiednim oknie i w nocy najczęściej organizowano „napad”. Wówczas kontrybucja wpadała w ręce partyzantów.

W 1945 roku mgr inż. Halina Karnicka wróciła do Cieszyna, gdzie w PWSGW została zatrudniona początkowo na etacie asystenta, a później została nauczycielem kontraktowym.

W roku 1948 mgr inż. Halina Karnicka dostała zaproszenie od profesora Burri, dyrektora Instytutu Mleczarskiego w Liebelfeeld/Bern w Szwajcarii (u którego przed wojną rozpoczął pracę doktorską mgr inż. Feliks Karnicki). W 1950 roku otrzymała nominację na profesora nadzwyczajnego.

W 1950 roku z dwóch wyższych zawodowych szkół rolniczych (w Cieszynie i Łodzi) powstała akademicka Wyższa Szkoła Rolnicza w Olsztynie. Cały zespół (za wyjątkiem jednej osoby) Pracowni Czystych Kultur Mleczarskich przeniósł się do Olsztyna. Rozpoczął się pracowity okres organizowania Katedry Mikrobiologii WSR oraz pracy dydaktycznej na trzech wydziałach studiów stacjonarnych, a następnie również zaocznych.

Profesor Halina Karnicka w latach 1951–1971 pełniła funkcję prodziekana Wydziału Mleczarskiego na studiach zaocznych. W roku 1955 została powołana na stanowisko kierownika Katedry Mikrobiologii na Wydziale Mleczarskim. Funkcję tę pełniła do przejścia na emeryturę.

– Matka – kontynuował wypowiedź dr inż. Zbigniew Karnicki – była bardzo zorganizowana i zdyscyplinowana. Samotnie wychowując dwójkę dzieci i intensywnie pracując, potrafiła sobie z tym dać radę choć nie raz widzieliśmy, jak była potwornie zmęczona, ale dla nas uśmiechnięta i ciepła. Nauczyła nas szybko samodzielności i domowej współpracy. Jako jej student muszę powiedzieć, że była świetnym wykładowcą. Zawsze znakomicie przygotowana i było to w domu uświęconą tradycją, że późnym wieczorem przygotowywała się do kolejnego wykładu. Pomimo wielkiego doświadczenia, każdy wykład był dla niej wyzwaniem i tremą. Egzamin z mikrobiologii zdawałem u własnej matki. Oczywiście od razu był komisyjny, aby nie było podejrzeń. Poszedłem z moim przyjacielem i jeszcze jednym kolegą, który założył, że w takim towarzystwie jakoś się przemyci, bo w przeciwieństwie do nas, nie był obkuty. Wynik był taki, że komisja stwierdziła, że my dwaj z przyjacielem powinniśmy dostać piątki a ten trzeci musi się jeszcze douczyć. Matka stwierdziła, że jej syn 5 dostać nie może choć zasłużył, ale że jest synem to dostanie tylko 4. Tak zostało i nie miałem o to pretensji.

Pani profesor Halina Karnicka pozostaje dziś w pamięci wielu pracowników i absolwentów jako wzór wspaniałego nauczyciela akademickiego i kierownika. Oto kilka wypowiedzi:

Prof. dr hab. Janusz Guziur, były dziekan Wydziału Ochrony Środowiska i Rybactwa oraz honorowy prezes Warmińsko-Mazurskiego Koła Macierzy Ziemi Cieszyńskiej w Olsztynie: – Pochodzę z Cieszyna i studiowałem ze Zbigniewem Karnickim, więc nieco wiem o tej rodzinie. Kierownik Doświadczalnej Stacji Serowarskiej w Bażanowicach, należącej do PWSGW, Feliks Karnicki w latach 1934–1939 uchodził za najwybitniejszego specjalistę w dziedzinie badań mikrobiologicznych w mleczarstwie. Razem z nim pracowali późniejsi profesorowie Józef Budsławski i Tadeusz Rylski. To ta stacja, jako pierwsza w kraju, uruchomiła na skalę przemysłową produkcję serów ementalskich.

Profesor Halina Karnicka w swoich badaniach koncentrowała się na praktycznym wdrażaniu do przemysłu mleczarskiego czystych kultur. W gronie jej asystentów byli absolwenci Wydziału Serowarsko-Mleczarskiego PWSGW w Cieszynie: Z. Roczniakowa, T. Knauth i D. Warzybok. W roku 1973 nadano jej tytuł profesora zwyczajnego.

Mgr inż. Maria Bentkowska, absolwentka Wydziału Mleczarskiego WSR w Olsztynie rocznik 1969: – Byłam studentką profesor Haliny Karnickiej. Pani profesor dystyngowana, elegancka i piękna kobieta, prowadziła wykłady w sposób interesujący, spokojny i przystępny, otwierając przed nami tajemny, niewidzialny gołym okiem mikroświat bakterii, wirusów, grzybów, pleśni itp. tak przekonywująco, że przedmiot ten stał się dla mnie bardzo ciekawy. Często nawiązywała do relacji praktycznych związków tej nauki z praktyką, z naszym „makro” światem, problemami ludzkości i przemysłu. Profesor zawsze była obowiązkowa, przewidywalna i rzeczowa, sprawiedliwa w swych decyzjach i ocenach. Uczyła nas swoim przykładem sumienności, dokładności i otwartości na wiedzę. Wzbudzała ogólny szacunek wśród studentów i pracowników Katedry Mikrobiologii.

Profesor Halina Karnicka oprócz prowadzenia zajęć dydaktycznych ze studentami była członkiem szeregu komisji, między innymi: Komisji Mikrobiologii przy Polskiej Akademii Nauk; Państwowej Komisji ds. Europejskiego Kodeksu Żywności w Warszawie; Komisji Kwalifikacyjnej Wydziału Mleczarskiego WSR w Olsztynie; Komisji Rady Naukowej Instytutu Mleczarskiego w Warszawie; Komisji Dyscyplinarnej Pracowników Naukowych WSR w Olsztynie.

Do dorobku naukowego prof. Haliny Karnickiej należą między innymi: „Rozkład celulozy w glebach kwaśnych” – Pamiętniki Puławskie 1936; „Uber den Emflus eines pfansliehen Hemmstoffes auf die Haitbarkeit der Milch” współpraca z A Staffe – Schweizensche Milchzeitung Bern 1950; „Metody analizy mleka” J. Budsławski (podręcznik), opracowała IV rozdział – część mikrobiologiczną; „Zagadnienie drobnoustrojów ciepłoopornych w mleku i jego przetworach” – Zeszyty Mikrobiologiczne PAN 1956. Opublikowała wiele artykułów popularno-naukowych w Przeglądzie Mleczarskim”. Opracowała wiele skryptów do ćwiczeń dla studentów itp.

W roku 1955 Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, zwrócił się do prof. Haliny Karnickiej z propozycją zorganizowania Pracowni Mikrobiologicznej na Wydziale Biologii i Nauki o Ziemi. Spowodowała przeniesienie na pełen etat do Torunia jednego z najzdolniejszych swoich asystentów. Pracownia została zorganizowana i rozpoczęła działalność, a profesor przez kolejne 9 lat (1956–1965) dojeżdżała do Torunia na wykłady i egzaminy.

Dzięki ogromnej wiedzy, pracowitości i talentowi dydaktycznemu, pani profesor wniosła wielki wkład w rozwój szkolnictwa wyższego. Jako wybitny specjalista z zakresu mikrobiologii przyczyniła się też w istotny sposób do rozwoju mleczarstwa w Polsce. W Olsztynie zorganizowała Wytwórnię Czystych Kultur Mleczarskich, gdzie pełniła funkcję kierownika i doradcy naukowego. Za wieloletnią rzetelną pracę została uhonorowana wieloma odznaczeniami, między innymi: Złotym Krzyżem Zasługi (1956); Medalem X–lecia WSR Olsztyn (1960); Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964); Odznakami – Srebrną i Złotą „Zasłużony dla Warmii i Mazur” (1960 i 1969); Zasłużony Nauczyciel PRL (1978); Zasłużony Pracownik Przemysłu Spożywczego (1978).

Profesor Halina Karnicka zmarła 20 grudnia 1999 roku i została pochowana w rodzinnym grobie na Cmentarzu Witomińskim w Gdyni.

Bolesław Pilarek
Zdjęcia: Archiwum