Z powodu rozbieżnych wyroków Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Sądu Najwyższego pytanie: Czy gospodarstwo przekazane przez rolnika następcy, który pozostaje we wspólności majątkowej małżeńskiej, wchodzi do majątku wspólnego małżonków, czy do jego majątku odrębnego?
Według Rzecznika Praw Obywatelskich są rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który raz traktuje umowę przekazania gospodarstwa rolnego jak umowę darowizny, a innym razem jako odmienną. Tymczasem RPO stoi na stanowisku, że gospodarstwo rolne przekazane następcy nie jest darowizną, więc jeśli następca jest w małżeństwie, to gospodarstwo wchodzi do majątku wspólnego małżonków.
Dwie sprzeczne interpretacje prawne ws. przekazania gospodarstwa
Na rozbieżne poglądy w tej kwestii zwrócił uwagę sam Sąd Najwyższy, rozpoznając w 2021 r. skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego, która dotyczyła tego problemu. SN skargę oddalił wskazując, że zarówno w orzecznictwie, jak i literaturze istnieją konkurencyjne poglądy co do charakteru prawnego umowy przekazania własności gospodarstwa rolnego. Prowadzą one, co prawda, do odmiennych, lecz dopuszczalnych wniosków, a żaden z konkurujących poglądów nie może być uznany za rażąco błędny.
Dotychczasowe interpretacje Sadu Najwyższego dotyczące przekazania gospodarstwa na podstawie ustawy z 1977 r. jednoznacznie wskazywały, że wchodzi ono w skład majątku wspólnego. Ale przepisy się zmieniły. Teraz obowiązuje ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin z 1982 r. A orzeczenia SN wydane na bazie tej ustawy są sprzeczne.
Przekazanie gospodarstwa: do majątku wspólnego czy odrębnego?
W niektórych orzeczeniach SN przyjmuje, że „do umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy należy w drodze analogii stosować przepisy kodeksu cywilnego i innych ustaw o umowie darowizny”. Oznacza to, że gospodarstwo rolne, którego własność przeszła na następcę rolnika, pozostającego w związku małżeńskim i ustroju wspólności majątkowej, w wyniku zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego pomiędzy nim a przekazującym, weszło do jego majątku odrębnego.
Drugi pogląd SN jest kontynuacją stanowiska wyrażonego w uchwale 7 sędziów SN z 2005 r. (dotyczącej umów zawartych na podstawie ustawy z 1977 r.). Zgodnie z nim umowa przekazania gospodarstwa rolnego zawarta na podstawie ustawy z 1982 r. przez jednego z małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej prowadzi do włączenia tego gospodarstwa do majątku wspólnego małżonków.
RPO chce, by powiększony skład Sądu Najwyższego rozstrzygnął kwestię przekazania gospodarstwa
„W ocenie Rzecznika przedstawione rozbieżności co do oceny charakteru prawnego umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy,[…] wynikają z ukształtowanych, sprzecznych wobec siebie linii orzeczniczych. Rozbieżności powstały w orzecznictwie Sądu Najwyższego i wynikają bezpośrednio z odmiennej wykładni prawa, jednocześnie znajdując przełożenie na orzecznictwo sądów powszechnych. Wobec tego konieczne jest ich usunięcie przez poszerzony skład Sądu Najwyższego w drodze rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego” – napisał w piśmie do Izby Cywilnej Sądu Najwyższego prof. Marcin Więcek, Rzecznik Praw Obywatelskich.
wk
