Według art. 23 Ustawy z 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin, posiadacz gruntów rolnych może używać materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym prawem, jeżeli materiał ten uzyskał w posiadanym gospodarstwie rolnym i użyje go na terenie tego gospodarstwa rolnego. Musi jednak uiścić za to opłatę na rzecz hodowcy.
Prawo do używania materiału ze zbioru dotyczy materiału siewnego następujących roślin: bobiku, grochu siewnego, jęczmienia, kukurydzy, lnu zwyczajnego (oleistego), lucerny siewnej, łubinu wąskolistnego, łubinu żółtego, owsa, pszenicy twardej, pszenicy zwyczajnej, pszenżyta, rzepaku, rzepiku, wyki siewnej, żyta oraz ziemniaka.
Nie dotyczy natomiast odmian mieszańcowych i odmian powstałych ze swobodnego krzyżowania się linii gatunków obcopylnych (odmian syntetycznych).
Wysokość opłaty, sposób oraz termin jej uiszczenia są ustalane w umowie zawartej między:
- hodowcą a posiadaczem gruntów rolnych albo
- hodowcą a organizacją reprezentującą posiadaczy gruntów rolnych, albo
- organizacją hodowców a posiadaczem gruntów rolnych, albo
- organizacją hodowców a organizacją reprezentującą posiadaczy gruntów rolnych.
Opłata nie powinna jednak przekraczać wysokości opłaty licencyjnej za daną kategorię materiału siewnego ustalonej przez hodowcę. Jeżeli umowy nie zawarto, opłata uiszczana na rzecz hodowcy:
- wynosi 50% opłaty licencyjnej za daną kategorię materiału siewnego ustalonej w danym roku przez hodowcę tego materiału;
- powinna być uiszczona w terminie 30 dni od wykorzystania materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym prawem.
Jeżeli posiadacz gruntów rolnych nie uiszcza opłaty, hodowca może żądać od niego zapłaty odsetek ustawowych za każdy dzień zwłoki. Organizacja hodowców może pobierać opłatę na rzecz hodowcy, który jest jej członkiem, po zawarciu z nim umowy.
Co ważne, ust. 3 art. 23 wspomnianej ustawy stanowi, że bez uiszczania opłaty materiału ze zbioru jako materiału siewnego odmiany chronionej wyłącznym prawem mogą używać posiadacze gruntów rolnych o powierzchni:
- do 10 ha – w przypadku odmiany chronionej wyłącznym prawem będącej odmianą ziemniaka,
- do 25 ha – w przypadku odmiany chronionej wyłącznym prawem będącej odmianą pozostałych roślin.
Pisemną informację dotyczącą wykorzystania materiału ze zbioru jako materiału siewnego przekazuje hodowcom (organizacjom hodowców) posiadacz gruntów rolnych na ich wniosek. Powinien to zrobić w terminie 30 dni od otrzymania takiego wniosku.
Sąd Najwyższy w wyroku z 10 kwietnia 2014 r. (IV CSK 464/13) orzekł, że wniosek hodowcy (organizacji hodowców) skierowany do posiadacza gruntów rolnych o udzielenie pisemnej informacji dotyczącej wykorzystania materiału ze zbioru odmiany chronionej wyłącznym prawem nie wymaga spełnienia dodatkowych przesłanek. Chodzi w szczególności o wykazanie istnienia przyczyn uzasadniających wniosek (żądanie) w postaci poszlak, sygnałów, dowodów zakupu nasion budzących podejrzenia, że do takiego wykorzystania doszło. Dotyczy to również powództwa o nakazanie złożenia oświadczenia, jeżeli rolnik nie odpowie na wniosek.
