Według art. 112 ustawy o gospodarce nieruchomościami, wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy. Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej.
Nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego (j.s.t.). Może być nim objęta cała nieruchomość albo jej część. Jeżeli wywłaszczeniem objęto część nieruchomości, a pozostała nie nadaje się do prawidłowego wykorzystywania na dotychczasowe cele, można zażądać, aby Skarb Państwa lub jst nabyły również tę część. Jeżeli zatem nie wyrazi Pan zgody na sprzedaż gminie gruntów pod budowę drogi, gmina może zwrócić się do starosty o przeprowadzenie postępowania wywłaszczeniowego.
Ustawa stanowi, że wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego, należy poprzedzić rokowaniami o nabycie. W trakcie ich prowadzenia może być zaoferowana nieruchomość zamienna. W przypadku wywłaszczania nieruchomości na wniosek jednostki samorządu terytorialnego rokowania przeprowadzają ich organy wykonawcze. Jeżeli rokowania nie przyniosą rezultatu, starosta przeprowadza postępowanie. Przejście prawa własności na rzecz Skarbu Państwa lub na rzecz jednostki samorządu terytorialnego następuje z dniem, w którym decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości stała się ostateczna.
Jednocześnie art. 128 ustawy wskazuje, że wywłaszczenie własności nieruchomości, użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej odpowiadającym wartości tych praw. Artykuł 130 określa, że wysokość odszkodowania ustala się według stanu, przeznaczenia i wartości wywłaszczonej nieruchomości w dniu wydania decyzji o wywłaszczeniu. Zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o wywłaszczeniu podlega wykonaniu. Wysokość odszkodowania ustalona w decyzji podlega waloryzacji na dzień jego zapłaty. Podstawę ustalenia wysokości odszkodowania stanowi wartość rynkowa nieruchomości. Uwzględnia się w szczególności jej rodzaj, położenie, sposób użytkowania, przeznaczenie, stan oraz aktualnie kształtujące się ceny w obrocie nieruchomościami.
Jeżeli przeznaczenie nieruchomości, zgodne z celem wywłaszczenia, powoduje zwiększenie jej wartości, wartość nieruchomości dla celów odszkodowania określa się według alternatywnego sposobu użytkowania wynikającego z tego przeznaczenia.
Reasumując, gmina bez zgody właściciela nie może przejąć gruntu pod budowę drogi. Gdyby to uczyniła, właściciel ma prawo do odszkodowania.
