Aby otrzymać wcześniejszą emeryturę, musi Pan zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej. Art. 28 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników stanowi, że uznaje się, że emeryt lub rencista zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej, jeżeli ani on, ani jego małżonek nie jest właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym i nie prowadzi działu specjalnego. Może Pan zatem przekazać własność gruntów rolnych wchodzących w skład gospodarstwa albo oddać grunty rolne w dzierżawę. Może Pan oczywiście nadal być właścicielem gruntu rolnego z domem o powierzchni nie większej niż 1 ha fizyczny lub przeliczeniowy.
Jeżeli chodzi o syna, to może Pan przekazać mu grunty rolne mimo, że nie ma wykształcenia rolniczego i jest ubezpieczony w ZUS. Zasady wynikającej z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego, że nabywcą nieruchomości rolnej może być tylko rolnik indywidualny, nie stosuje się bowiem do osoby bliskiej. Bliska osoba jest tutaj rozumiana jako zstępny, wstępny, rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonka, osoby przysposabiające i przysposobione. Gospodarstwo syna nie będzie jednak gospodarstwem rodzinnym, gdyż syn nie będzie rolnikiem indywidualnym. Warto zatem zastanowić się, aby w przyszłości syn spełniał przesłanki wymagane od rolnika indywidualnego, gdyż gospodarstwa rodzinne mogą korzystać z większych preferencji, m.in. w zakresie nabywania gruntów rolnych od osób obcych czy od dalszej rodziny.
Jeżeli chce Pan przekazać własność gruntów rolnych synowi, to sam dokonuje Pan wyboru umowy. Może to być umowa sprzedaży, darowizny albo dożywocia. Może Pan także część gruntów sprzedać, a część przekazać na podstawie umowy darowizny albo skorzystać z umowy dożywocia.
Artykuł 888 Kodeksu cywilnego określa, że przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. W takiej sytuacji, jeżeli nie pozostawi Pan sobie własności domu z gruntem, to najlepiej ustanowić służebność mieszkania. Będzie to tzw. służebność osobista uregulowana w art. 296 k.c. Według tego przepisu, nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej. Zgodnie z art. 298 k.c., zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i miejscowych zwyczajów. Kodeks stanowi także, że mający służebność mieszkania może korzystać z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku. W przypadku darowizny, syn nie będzie musiał uiszczać podatku od spadków i darowizn.
Umowa dożywocia uregulowana jest natomiast w art. 908 Kodeksu cywilnego. Jej § 1 wskazuje, że jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie, powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika. Ma on także obowiązek dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom. Właściciel nieruchomości, na której ustanowiono prawo dożywocia, może w każdej chwili rozporządzić swoim prawem własności. Ustanowione prawo dożywocia przejdzie w takim wypadku na następnego właściciela, który odpowiedzialny będzie za dotychczasowe zobowiązania zbywcy względem dożywotnika.
Jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.
Jeśli skorzysta Pan z umowy sprzedaży, będzie można skorzystać ze zwolnienia z podatku. Według art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych m.in. przez małżonka, zstępnych i wstępnych. Nabycie trzeba jednak zgłosić w urzędzie skarbowym. Należy to zrobić w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Co więcej, obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron. W takiej sytuacji notariusz wskazuje w akcie notarialnym, że następuje zwolnienie w zakresie omawianego podatku na podstawie art. 4a.
dr hab. Aneta Suchoń
dr hab. Aneta Suchoń
