VAT w gospodarstwie rolnym - jakie prawa i obowiązki ma rolnik?

Działalność rolnicza na gruncie podatku od towarów i usług jest traktowana w sposób szczególny. Z jednej strony stanowi ona działalność gospodarczą, gdzie rolnik występuje w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, z drugiej zaś daje szczególne zwolnienie. Zgodnie z ustawą dostawa produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej i wykonywana przez rolnika jest zwolniona z konieczności uiszczania na rzecz skarbu państwa podatku VAT.

Prawo do tego ma producent rolny, który występuje w charakterze rolnika ryczałtowego. Taki status oznacza, że na dostawy towarów pochodzących z działalności rolniczej rolnik ryczałtowy nie ma obowiązku wystawiania faktur. Nie musi prowadzić ewidencji dostaw towarów i usług, składać w urzędzie skarbowym deklaracji podatkowych VAT oraz rejestrować się, jako czynny podatnik VAT. Rolnik ryczałtowy dodatkowo jest także zwolniony z obowiązku prowadzenia ewidencji za pośrednictwem kasy fiskalnej.

Sytuacja jest dość nietypowa, bo fakturę wystawia nabywca, a nie – jak w większości przypadków – sprzedawca. Faktura ta powinna zawierać również określone przepisami prawa oświadczenie rolnika ryczałtowego, które bezwzględnie musi być przez tego rolnika podpisane.

Jedynym obowiązkiem rolnika ryczałtowego jest przechowywanie oryginału faktury VAT-RR przez okres 5 lat, licząc od końca roku, w którym wystawiono fakturę (do końca okresu przedawnienia zobowiązań podatkowych).

Urzędnicy z urzędów skarbowych z Torunia i Włocławka radzili, aby dla własnego bezpieczeństwa rolnicy zwracali uwagę na dobór dostawców paliwa. Współpraca z podmiotem nierzetelnym może bowiem wiązać się z ryzykiem uznania gospodarstwa przez urząd skarbowy za element bądź uczestnika procederu oszustwa podatkowego

Status rolnika ryczałtowego nie jest niezmienny w czasie. Przepisy ustawy o VAT mówią, że producent rolny sam może zdecydować o rezygnacji ze zwolnienia od podatku od towarów i usług. Można tego dokonać w dowolnym momencie, rejestrując się w urzędzie skarbowym jako czynny podatnik VAT.

Dodatkowo rolnik ryczałtowy traci swój status z mocy prawa, jeśli osiągnie w ciągu roku obrotowego przychody na poziomie 2 mln euro. Taka sprzedaż powoduje także, że zachodzi konieczność prowadzenia ksiąg rachunkowych, a rolnik nie może korzystać ze szczególnej procedury uzyskiwania zryczałtowanej rekompensaty zwrotu VAT zapłaconego przy nabywaniu towarów i usług. Staje się więc czynnym podatnikiem, rozliczającym podatek na zasadach ogólnych.

Przeliczenia kwoty wyrażonej w EUR na PLN dokonuje się przy uwzględnieniu kursu średniego ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok obrotowy. Limit ten za 2017 rok wynosi: 8.595.200 zł.

Rolnik, który zrezygnował ze zwolnienia związanego z systemem zryczałtowanego zwrotu VAT, może ponownie z niego skorzystać, jednak dopiero po upływie 3 lat. W sytuacji, gdy gospodarstwo rolne stanowi współwłasność kilku osób, w tym także małżeńską, płatnikiem VAT może zostać tylko jedna osoba.

Będąc już zarejestrowanym płatnikiem VAT, rolnik nalicza go dokonując sprzedaży produktów zarówno przetworzonych, jak i nieprzetworzonych, pochodzących z własnej działalności rolniczej oraz przy świadczeniu usług. W rolnictwie obowiązują stawki obniżone, które w zależności od towaru bądź usługi wynoszą 5 lub 8%.

Rolnik, jako płatnik VAT jest zobowiązany do każdorazowego wystawiania faktury przy sprzedaży oraz wykonywaniu usług. Dotyczy to sytuacji, kiedy nabywcą jest inny płatnik VAT. Fakturę trzeba także wystawiać w przypadku, kiedy nabywcą jest osoba prawna niebędąca podatnikiem. W pozostałych przypadkach faktura jest wystawiana na żądanie nabywcy towaru lub usługi, który ma na dokonanie tego 3 miesiące czasu.

Faktury wystawia się co najmniej w dwóch egzemplarzach, dla każdej ze stron transakcji. Można jednak tego dokonywać najpóźniej do 15 dnia kolejnego miesiąca. W przypadku, gdy faktura dotyczy sprzedaży zarejestrowanej przy zastosowaniu kasy rejestrującej, do egzemplarza faktury pozostającego u podatnika dołącza się paragon dokumentujący tę sprzedaż.

Będąc podatnikiem podatku od towarów i usług, rolnik ma obowiązek prowadzić ewidencję dostaw oraz nabyć VAT. Powinna ona zawierać dane pozwalające na określenie między innymi przedmiotu i podstawy opodatkowania, wysokości kwoty podatku należnego, kwoty podatku podlegającej wpłacie do urzędu skarbowego lub jego zwrotowi, a także dane służące identyfikacji poszczególnych transakcji.

Rolnik posiadający status podatnika VAT ma prawo pomniejszyć podatek należny ustalany przy sprzedaży towarów i usług. Oznacza to, że producent może odliczyć VAT naliczony na podstawie faktur dokumentujących zakupy przez niego dokonane. Podstawą rozliczeń są zgromadzone faktury oraz prowadzona zgodnie z nimi ewidencja zakupów VAT.

Aby jednak w pełni skorzystać z tego uprawnienia, zakupy towarów i usług muszą być w całości wykorzystywane do wykonywania czynności niezbędnych do prowadzenia gospodarstwa i produkcji rolnej. Podczas konferencji pracownicy urzędu skarbowego we Włocławku poinformowali, że prowadzone kontrole podatkowe w gospodarstwach ujawniły szereg błędów i nieprawidłowości. Do najczęstszych należy zawyżanie wartości podatku naliczonego poprzez brak rozdzielenia zakupów dotyczących gospodarstwa domowego od gospodarstwa rolnego (np. energia elektryczna, gaz – jeden licznik; brukowanie całego podwórka), odliczanie podatku naliczonego dotyczącego zakupów związanych z gruntami rolnymi (nawozy, środki ochrony roślin, nasiona, olej napędowy), a następnie wydzierżawianie tych gruntów.

Jednym z podstawowych wydatków, jaki ponosi rolnik podczas prowadzenia swojej działalności rolniczej, jest zakup paliwa do pojazdów i maszyn.

Podczas konferencji rolnicy usłyszeli, że olej napędowy należy do grupy towarów, których obrót jest częstym przedmiotem oszustw i przestępstw podatkowych.

 Ministerstwo Finansów już w 2015 roku na swojej stronie internetowej zamieściło komunikat „Informacja dla rolników o negatywnych konsekwencjach zakupu paliwa od oszusta”.

Przedstawiło w nim konsekwencje, na jakie narażeni są rolnicy dokonujący zakupu paliwa od oszustów podatkowych, którzy tworzą pozory legalnych transakcji handlowych, a ich prawdziwym celem jest wyłudzenie z urzędu skarbowego zwrotu podatku VAT. W procederze tym wykorzystywane są podmioty z reguły nieposiadające majątku, czyli tak zwane słupy. W wyłudzeniach mogą brać również udział rolnicy, którzy nieświadomie uczestniczą w procederze, kupując paliwo po bardzo niskiej cenie. Stawka taka byłaby nierealna, gdyby „sprzedający”, uczestnicząc w łańcuchu transakcji, prawidłowo rozliczał podatek. Najczęściej zaniżona cena pełni funkcję wabika mającego skłonić uczciwego klienta do nabycia określonego towaru od oszusta podatkowego.

Rolnik dokonując zakupu ON od podmiotu, który w zakresie obrotu tym paliwem działał niezgodnie z prawem, jako nabywca paliwa narażony jest na zakwestionowanie przez Urząd Skarbowy prawa do odliczenia podatku należnego o podatek naliczony zawarty w fakturach. Urzędnicy podatkowi w takich sytuacjach uznają, że rolnik, jako nabywca nie dochował należytej staranności. Wiedział bowiem lub powinien był wiedzieć, że dokonując zakupu paliwa w cenie i na warunkach odbiegających od rynkowych, może uczestniczyć w oszustwie podatkowym.

Aby uchronić się przed konsekwencjami prawno-podatkowymi, a w szczególności pozbawieniem prawa do odliczenia VAT, rolnik przed nabyciem ON powinien dokładnie sprawdzić wiarygodność przedsiębiorcy, który go oferuje. Ponadto musi zwrócić uwagę, czy zakup paliwa odbywa się w warunkach typowych dla takich transakcji.

Urzędnicy skarbowi wymienili, że szczególną czujność rolników powinna wzbudzić możliwość zapłaty za ON wyłącznie gotówką kierowcy lub nieznanemu przedstawicielowi dostawcy, wyjątkowo niska cena jednego litra paliwa, pozabiurowe okoliczności zawierania transakcji (parkingi, lokale ogólnodostępne, Internet, SMS, telefon), niestandardowe zachowania osób dostarczających paliwo. Na przykład brak zgody na wylegitymowanie się przez sprzedającego dowożącego paliwo czy pobierającego gotówkę, brak możliwości identyfikacji osoby wystawiającej fakturę, brak wszystkich właściwych dokumentów sprzedaży, zakup paliwa od podmiotu, dla którego taka sprzedaż nie stanowi podstawowego profilu działalności, brak możliwości bezpośredniego kontaktu z podmiotem sprzedającym paliwo oraz odbioru paliwa w miejscu prowadzenia działalności przez podmiot sprzedający paliwo oraz przywóz paliwa w pojazdach lub zbiornikach nieprzeznaczonych do przewozu towarów niebezpiecznych.

Paliwo pochodzące z niewiadomego źródła często nie spełnia norm jakościowych, co może prowadzić do awarii silników maszyn rolniczych. Stosowanie takiego oleju zwykle skutkuje utratą gwarancji producenta na nową maszynę.

Obecnie, co miesiąc podmioty posiadające status: małego, średniego i dużego przedsiębiorcy przesyłają fiskusowi jednolity plik kontrolny (JPK_VAT), czyli ewidencję VAT w formacie elektronicznym. Od 1 stycznia 2018 r., obowiązek ten zostanie rozszerzony również na najmniejszych przedsiębiorców, co również dotyczyć będzie rolników posiadających status czynnego podatnika VAT.

Ministerstwo Finansów wydaje ostrzeżenia przed stosowaniem praktyk mających na celu uzyskanie korzyści podatkowych w podatku VAT. Chodzi o sytuacje, gdy podatnik naraża się na ryzyko sporu z organem podatkowym, ponieważ stosowane przez niego rozwiązania optymalizacyjne mogą zostać uznane przez organy podatkowe za praktykę stanowiącą nadużycie prawa. Aktualnie karze podlega już samo wystawienie fałszywej faktury lub posługiwanie się nią.