NIK skontrolował jak KOWR radzi sobie z podmiotami, które użytkują państwową ziemię rolną bez umowy
Najwyższa Izba Kontroli niedawno opublikowała raport z kontroli dot. zasad dzierżawy i sprzedaży nieruchomości rolnych Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Część raportu dotyczy m.in. kwestii gruntów użytkowanych bezumownie oraz tego jak Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa radzi sobie z odzyskiwaniem takiej ziemi.
No właśnie, jak KOWR sobie z tym radzi? Generalnie całkiem nieźle, ale kontrolerzy NIK mieli kilka zastrzeżeń. Oto co ustalono podczas inspekcji.
Coraz mniej ziemi rolnej użytkowane bez podstawy prawnej
Z danych Najwyższej Izby Kontroli wynika, że w bezumownym użytkowaniu ziemie z Zasobu WRSP zajmowały powierzchnię:
- 25,9 tys. ha na początku 2019 r.
- 17,3 tys. ha na koniec 2019 r.,
- 11,1 tys. ha na koniec 2020 r.,
- 8,1 tys. ha na koniec 2021 r.
Zatem w okresie objętym kontrolą powierzchnia ta zmniejszyła się o 17,8 tys. ha, tj. 68,7%. Powierzchnia gruntów Zasobu WRSP odzyskanych od bezumownych użytkowników wyniosła 8,7 tys. ha w 2019 r., 6,2 tys. ha w 2020 r. i 3 tys. ha w 2021 r..
Gdzie jest największym problem z bezumownym użytkowaniem gruntów rolnych z KOWR?
Największe obszary użytkowane bez tytułu prawnego według stanu na 31 grudnia 2021 r. były w:
- OT Wrocław (2,7 tys. ha),
- OT Gorzów Wielkopolski (1,0 tys. ha),
- OT Olsztyn (0,9 tys. ha).
W okresie objętym kontrolą zmniejszenie powierzchni nieruchomości będących we władaniu użytkowników bez tytułu prawnego nastąpiło w:
- OT Wrocław z 10,3 tys. ha do 2,7 tys. ha (tj. o 7,5 tys. ha, 73,3%),
- OT Szczecin z 5,2 tys. ha do 0,7 tys. ha (tj. o 4,5 tys. ha, 86,8%),
- OT Koszalin z 2,6 tys. ha do 0,8 tys. ha (tj. o 1,8 tys. ha, 69,1%),
- OT Poznań z 2,8 tys. ha do 0,6 tys. ha (tj. o 2,2 tys. ha, 78,7%).
Z kolei na terenie OT Bydgoszcz, OT Kielce, OT Łódź i OT Warszawa użytkowanie nieruchomości rolnych Zasobu WRSP bez tytułu prawnego nie występowało.
Większość ziemi użytkowanej bez umowy jest w rękach byłych dzierżawców
Z ustaleń kontrolerów Najwyższej Izby Kontrolo wynika, że na 31 marca 2022 r. prowadzono 650 spraw dotyczących bezumownego użytkowania gruntów Zasobu WRSP o łącznej powierzchni 7,6 tys. ha, w tym:
- 300 ha dotyczyło samodzielnego zajęcia gruntów i obejmowało 495 spraw
- 7300 ha dotyczyło niewydania gruntów przez dotychczasowych dzierżawców i KOWR prowadził 155 takich spraw.
NIK zauważa, że również w tym obszarze nastąpiła poprawa, gdyż w porównaniu do stanu na 1 stycznia 2019 r. nastąpiło zmniejszenie liczby spraw dotyczących bezumownego użytkowania gruntów Zasobu WRSP o 236 i dotyczących ich powierzchni gruntów o 18,3 tys. ha.
Jak KOWR odzyskuje grunty użytkowanie bezprawnie?
W celu wyegzekwowania zwrotu gruntów ZWRSP użytkowanych bezumownie, do dzierżawców, którzy nie wydali gruntów w terminie kierowano pisemne wezwania, a wobec tych dzierżawców, którzy odmawiali wydania gruntów pomimo wezwania, oddziały terenowe KOWR występowały na drogę sądową o wydanie nieruchomości.
Według stanu na 31 marca 2022 r. prowadzonych było 77 postępowań sądowych z dzierżawcami, którzy nie wydali gruntów o powierzchni 6,7 tys. ha. W porównaniu do stanu na 1 stycznia 2019 r. nastąpiło zmniejszenie liczby tych postępowań sądowych o 60 i dotyczących ich powierzchni gruntów o 12,2 tys. ha.
Jak długo KOWR odzyskuje grunty rolne?
Jak wynika z kontroli NIK, odzyskania gruntów rolnych przez KOWR trwał średnio od 6 do 18 miesięcy, ale w niektórych przypadkach zajmowało to nawet 5 lat (OT Poznań) albo i 7 lat (OT Kraków).
Czas trwania postępowania o wydanie nieruchomości rolnej był uzależniony m.in. od rodzaju nieruchomości, stopnia skomplikowania sprawy, ewentualnie zawieszenia postępowania przez sąd bądź wniesienia środków zaskarżenia.
Zamiast zapłacić 1 mln zł za bezumowne korzystanie z gruntów, dostał wezwanie do zapłaty 33,5 tys. zł
Jednak z analizy NIK-u wynika, że urzędnikom pracującym w KOWR nie udało się czasem uniknąć błędów przy właściwym dochodzeniu należności od firm czy rolników użytkujących państwową ziemię bez umowy. Kontrolerzy Najwyższej Izby Kontroli podają w swoim raporcie przykład Oddziału Terenowego KOWR we Wrocławiu, w którym miano nierzetelnie realizować działania w celu wyegzekwowania od dwóch użytkowników należności za bezumowne użytkowanie nieruchomości z Zasobu WRSP.
W pierwszym przypadku NIK zauważył, że jeden z dłużników powinien zapłacić KOWR ponad 1,5 mln zł za bezumowne korzystanie z gruntów. Wrocławski Oddział nawet wystawił odpowiednie dokumenty księgowe z tego tytułu, ale później nie skierował tych spraw na drogę postępowania sądowego.
– W przypadku jednego z tych użytkowników OT KOWR nie naliczył opłaty za bezumowne użytkowanie w szacunkowej wysokości 999,7 tys. zł, naliczając jedynie czynsz dzierżawny w wysokości 33,5 tys. zł. W rezultacie użytkownik został obciążony opłatą niższą od wymaganej o 966,3 tys. zł. Wypowiadając umowę dzierżawy ze skutkiem natychmiastowym, OT KOWR wyznaczył termin na wydanie nieruchomości na dzień 15 sierpnia 2020 r. wydłużając go następnie do 15 września 2020 r. Działanie takie było niezgodne z zasadami postępowania w sytuacji bezumownego korzystania z nieruchomości Zasobu WRSP – można przeczytać w raporcie NIK.
Spółki nie chcą oddawać ziemi rolnej należącej do państwa?
W większości przypadków do zapłaty wynagrodzenia za bezumowne użytkowanie zostały obciążone spółki prawa handlowego. KOWR kierował wnioski do sądu o prawne zabezpieczenia roszczeń Skarbu Państwa, jednakże majątek spółek z o.o. na ogół tylko w niskim procencie stanowił zabezpieczenie tych roszczeń. Przepisy dotyczące kwestii wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w praktyce KOWR okazały się niewystarczające, gdy sprawa sądowa o wydanie gruntów lub o zapłatę wynagrodzenia, była skierowana wobec podmiotu prawa handlowego lub osoby, która była niewypłacalna (nie bez znaczenia pozostawała także długotrwałość postępowań sądowych w tych sprawach).
NIK: podwyższenie stawki za bezumowne korzystanie z gruntów okazało się skuteczne
- Zdaniem NIK, na poprawę sytuacji w tym obszarze, tj. zmniejszenie powierzchni nieruchomości rolnych znajdujących się w bezumownym użytkowaniu, przede wszystkim miały wpływ rozwiązania ustawowe polegające na zaostrzeniu przepisów wobec osób, które korzystają z gruntów Zasobu WRSP bez tytułu prawnego, tj. podwyższenie stawki wynagrodzenia z 5-krotności na 30-krotność wywoławczej wysokości czynszu, dożywotne niedopuszczenie do uczestnictwa w przetargach osób, które władają lub władały nieruchomościami Zasobu WRSP bez tytułu prawnego, dożywotne niedopuszczenie do uczestnictwa w przetargach osób, które władają lub władały nieruchomościami Zasobu WRSP bez tytułu prawnego i mimo wezwania KOWR nieruchomości tych nie opuściły oraz brak możliwości korzystania przez bezumownych użytkowników z płatności bezpośrednich do gruntów rolnych, jeżeli nie posiadają do nich tytułu prawnego – czytamy w informacji o wynikach kontroli.
wk, Paweł Mikos
