Bóbr — pożyteczny szkodnik
Bóbr jako jeden z niewielu gatunków zwierząt potrafi przekształcać środowisko i dostosowywać je do swoich potrzeb i dlatego jest cennym elementem biocenozy. Dla przyrodników jest gatunkiem, który przyczynia się do zwiększania retencji wody w środowisku. Budowane przez niego tamy i tworzone rozlewiska przyczyniają się też do oczyszczania wód powierzchniowych oraz tworzenia mikrosiedlisk, gdzie mogą bytować inne cenne gatunki roślin i zwierząt. Na skutek żerowania oraz wykonywanych przez bobra prac budowlanych uszkodzeniu ulegają uprawy rolne i leśne. Zwierzę przyczynia się również do zalewania gruntów, w wyniku czego dany obszar staje się trwale lub okresowo wyłączony z użytkowania. Z tego względu obecność na danym terenie tego gryzonia to wieloaspektowe korzyści i straty.
Jak rozpoznać szkody wyrządzone przez bobry?
Szkody powodowane przez ten gatunek są charakterystyczne i trudne do pomylenia z innymi zwierzętami. Podstawową cechą je wyróżniającą jest fakt występowania ich w bezpośrednim sąsiedztwie cieków lub zbiorników wodnych. Bóbr zapuszcza się najczęściej na odległość 50–150 m od linii brzegowej. Wycina drzewa, aby zdobyć łyko stanowiące jego podstawowy pokarm oraz w celu pozyskania drewna jako materiału do budowy tam i żeremi.
Ponadto gryzoń wyrządza szkody polegające na uszkadzaniu gruntów poprzez drążenie w nich tuneli i jam. Ogromnym zagrożeniem dla rolnictwa są spiętrzenia wody na kanałach i ciekach sąsiadujących z polami uprawnymi, gdzie tamy powodują uszkodzenie lub zniszczenie upraw oraz uniemożliwiają prowadzenie prac polowych.
Bóbr dokonuje również znacznych zniszczeń w infrastrukturze drogowej (zniszczone przepusty, mosty, podmyte drogi). Z tego względu jego obecność w sąsiedztwie domów, sadów, upraw rolnych i leśnych powinna być hamowana.
Czy bobra można odstrzelić?
W odniesieniu do upraw rolnych podstawowym i najskuteczniejszym sposobem ograniczania szkodliwej działalności tych zwierząt jest limitowany odstrzał redukcyjny. Jest on realizowany na podstawie decyzji lub zarządzenia właściwego terenowo regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Osobami uprawnionymi do odstrzału są myśliwi. Ze względów etycznych odstrzał tych zwierząt jest możliwy poza czasem rozrodu i wychowu młodych, tj. w terminie od 1 października do końca lutego.
Warto podkreślić fakt, że wyżej wymienione zarządzenia dotyczące bobrów uwzględniają w swojej treści lokalne warunki przyrodnicze, postulaty ochrony gatunkowej i potrzebę ograniczania szkód.
Za przykład takich rozwiązań niech posłuży województwo warmińsko-mazurskie, gdzie do 31 grudnia 2027 r. obowiązuje tego rodzaju akt prawa miejscowego zezwalający na umyślne zabijanie do 200 osobników rocznie oraz na niszczenie do 2000 tam, wyłącznie na terenie wałów przeciwpowodziowych, których lista stanowi załącznik do tego dokumentu. Podobne rozwiązania przyjęła Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Rzeszowie, gdzie do 16 grudnia 2024 r. obowiązuje zgoda na limitowany odstrzał (do 300 osobników rocznie) oraz na niszczenie i usuwanie tam bobrowych. Na obszarze województwa śląskiego obowiązuje aktualnie zezwolenie wyłącznie na usuwanie tam i niszczenie nor bobrowych. Warto w tym miejscu wspomnieć, że obecnie brak jest tego typu regulacji prawnych między innymi w województwach: kujawsko-pomorskim, wielkopolskim, lubuskim, opolskim i podlaskim.
Tam, gdzie odstrzał tych zwierząt nie może być wykonywany ze względu na niemożność bezpiecznego użycia broni palnej, możliwe jest wykonywanie odłowu i przesiedlenia. Wykonywanie tych czynności wymaga zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska. Odłów wraz z przesiedleniem musi być ukierunkowany na wyłapanie wszystkich bobrów. Niezmiernie ważne jest również to, aby po odłowie zabezpieczyć teren tak, aby nie doszło do ponownego jego zasiedlenia.
Jak chronić się przed tym gryzoniem?
W przypadku szkód powodowanych w sadach lub ogródkach działkowych dobrym pomysłem jest ogrodzenie działki siatką metalową o drobnych oczkach. Taka siatka powinna być wkopana w ziemię do głębokości około 2 m i zawinięta w stronę cieku wodnego, aby utrudnić bobrowi podkopanie się pod nią. Taka sama siatka może być wykorzystana do zabezpieczania brzegów kanałów, skarp rzek i grobli na stawach.
Dobrą praktyką spotykaną w sadach lub blisko domów jest również zabezpieczanie pni pojedynczych drzew. Takie zabezpieczenie trzeba wykonać za pomocą siatki metalowej o drobnych oczkach do wysokości 1,50 m. Siatka powinna być zabezpieczona przed rozwinięciem. Nie należy owijać drzew za pomocą folii lub siatki plastikowej, ponieważ takie zabezpieczenia nie przynoszą żądanych efektów i są dość szybko rozrywane przez te zwierzęta.
Konserwacja cieków wodnych
Prawidłowa konserwacja brzegów rzek i kanałów oraz regularne wykaszanie i pogłębianie sprawiają, że dany ciek wodny staje się mniej atrakcyjny dla bobrów. Właściciele pól uprawnych narażonych na szkody bobrowe we własnym dobrze pojętym interesie powinni zwracać się do władającego danym ciekiem wodnym (Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, Spółki Wodne itp.) z wnioskami o podjęcie działań zmierzających do przywrócenia koryta cieku do właściwego stanu technicznego poprzez usunięcie tam bobrowych z koryta takiego cieku przepływającego przez zalany grunt lub w jego pobliżu.
W myśl zapisu zawartego w art. 231 pkt 2 ustawy z 20 lipca 217 r. Prawo wodne, usuwanie tam i innych przeszkód z koryt cieków wodnych spoczywa na właścicielu śródlądowych wód powierzchniowych, który jest zobowiązany do utrzymania w należytym stanie technicznym koryt cieków naturalnych i kanałów.
Kompleksowe działania
Ze względu na charakter szkód powodowanych przez bobry narażane na nie są różne rodzaje mienia (uprawy rolne, drzewostany, obiekty budowlane, sady). Ograniczanie występowania tych szkód wymaga kompleksowego działania. Żadna z opisanych powyżej metod nie przyniesie zadowalających skutków, jeżeli będzie wykonywana w oderwaniu od pozostałych. W celu skutecznego ograniczania tego problemu niezbędne jest jednoczesne wykonywanie podstawowych czynności, takich jak: konserwacja cieków wodnych i urządzań melioracyjnych oraz systematyczne usuwanie tam w miejscach, gdzie spiętrzenie wody jest niepożądane, wraz z odstrzałem w miejscach konfliktowych. Te podstawowe czynności powinny być uzupełniane zabezpieczaniem drzew.
Ograniczanie negatywnego wpływu bobrów na otoczenie wymaga ścisłego współdziałania ze sobą: poszkodowanych, gmin, zarządców cieków wodnych, regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, myśliwych.
Marcin Piróg
fot. M. Piróg
