Agrotechnika na wrażliwe i odporne chwasty

W wielu rejonach rolnicy uprawiający głównie zboża mają problemy z odpornością chwastów jednoliściennych, przede wszystkim miotły zbożowej i wyczyńca polnego, ale także stokłosy. Z chwastów dwuliściennych spotyka się w zbożach odporne biotypy maków polnych i chabra bławatka. O odporności chwastów pisaliśmy w „Tygodniku Poradniku Rolniczym” wielokrotnie i warto przypomnieć, że pierwsza potwierdzona w 1983 r. w Polsce odporność na herbicydy dotyczyła przymiotna kanadyjskiego. Od tamtego czasu w różnych uprawach w Polsce potwierdzono odporność na herbicydy aż 25 chwastów.

Odporność oznacza brak wrażliwości niektórych osobników danego gatunku chwastu na taką dawkę preparatu, która stosowana w normalnych warunkach niszczy całą jego populację. Czynnikami wpływającymi na powstawanie odporności chwastów na herbicydy są między innymi: stosowanie herbicydów o jednym mechanizmie działania na tym samym polu przez kilka lat, niewłaściwy dobór środków do składu gatunkowego chwastów, nieodpowiednia faza rozwojowa chwastów w momencie aplikacji środka oraz niesprzyjające warunki pogodowe i środowiskowe dla prawidłowego działania preparatu.

Chwasty mogą wykazywać odporność prostą lub pojedynczą (na jeden herbicyd), mieszaną, inaczej krzyżową (na co najmniej dwie substancje o tym samym mechanizmie działania, ale o różnej budowie chemicznej) i wielokrotną (braku wrażliwości biotypu chwastu na co najmniej dwie substancje z różnych grup chemicznych i o różnym mechanizmie działania). Niestety, chwasty przekazują odporność na herbicydy kolejnym pokoleniom, a w przypadku miotły przechodzi ona z pola na pole z rozsiewanym pyłkiem odpornych osobników.

• Miotła zbożowa ma m.in. odporność na herbicydy ALS (herbicydy z grupy B w klasyfikacji HRAC) i przekazuje ją następnym pokoleniom. Co gorsza, odporność przenosi się na pola sąsiadów wraz z rozsiewanym pyłkiem biotypów odpornych

Zdaję sobie sprawę, że wielu rolników nie dowierza zjawisku odporności. Zgoda – w gospodarstwach gdzie jest prawidłowe zmianowanie, stosowana jest uprawa płużna, a na gruntach ornych uprawia się też przemienne użytki zielone, takich problemów nie było i nie ma albo są niezauważalne. Trzeba być czujnym, bo w wielu gospodarstwach na Warmii i Mazurach też nie było problemu odporności chwastów, a sytuacja w kilka lat zmieniła się diametralnie. Samego wyczyńca polnego (odpornego) trzeba teraz zwalczać w pszenicy trzema zabiegami herbicydowymi, a wprowadzone uproszczone metody uprawy zastępować pługiem, przynajmniej w rotacji raz na trzy lata.

Jak pokazują doświadczenia realizowane tam gdzie herbicydy kompletnie zawodzą w zwalczaniu np. odpornej miotły zbożowej i odpornego wyczyńca, kołem ratunkowym o dużej skuteczności jest przemyślana agrotechnika z pługiem na czele. Należy oczywiście rozważyć różne metody uprawy gleby, które pozwolą zredukować liczbę chwastów w sposób mechaniczny, zarówno chwastów odpornych, jak i nadal wrażliwych na herbicydy.

Redukcja zachwaszczenia jest tym większa, im głębiej uprawiamy glebę – najlepsza orka. Wynika to z tego, że niektóre gatunki, np. wyczyniec polny lub życice mogą kiełkować tylko płytko spod powierzchni gleby. Jeżeli nasiona dostaną się głębiej, znacząco spada liczba wschodzących chwastów. Z powodu uproszczeń w uprawie i odchodzenia od uprawy płużnej zaczął narastać w Polsce problem zachwaszczenia zbóż także stokłosami. Uprawy płużnej mniej boi się natomiast owies głuchy, który może wschodzić z głębszych warstw gleby, a jego nasiona są żywotne (zachowują w glebie zdolność do kiełkowania przez 5–10 lat).

• Kilka kłosów wyczyńca dziś oznacza olbrzymi problem w następnym sezonie. Wyczyniec polny kiełkuje tuż spod powierzchni gleby i orka znacznie redukuje jego wschody. Dodatkową redukcję wschodów wyczyńca można uzyskać opóźniając siew pszenicy ozimej

Wyczyniec i wiele innych chwatów kiełkujących z płytkiej 1–2 cm warty gleby – boją się pługa. Konkurencyjność wyczyńca w zbożach mocno osłabia także opóźniony siew zbóż ozimych. Istotne dla jego ograniczania jest to, że ok. 80% nasion wyczyńca wschodzi jesienią w okresie od końca sierpnia do końca listopada, a 20% wschodzi wiosną od ok. 10 lutego do połowy kwietnia. Chwast ten wschodzi zatem znacznie wcześniej niż pszenica ozima i wcześniej niż zachwaszczająca ten gatunek miotła zbożowa.

Pszenica ozima z wolnym początkowym wzrostem, siana wcześnie i rzadko jest w stosunku do wyczyńca polnego bezbronna. Dlatego należy wybierać właściwy, optymalny termin siewu i siać w odpowiedniej gęstości i na właściwą głębokość. Sposób uprawy i termin siewu rośliny może znacząco ograniczać kiełkowanie i wschody chwastów. Redukcja zachwaszczenia jest tym większa, im później siejemy zboża ozime. Potwierdza to jedno z doświadczeń niemieckich, w którym termin siewu opóźniono o miesiąc w stosunku do optymalnego i uzyskano redukcję wschodów wyczyńca aż o 94%. Przy siewie pszenicy 18 września na jednym m2 wzeszło 1128 roślin wyczyńca, zaś przy siewie 18 października wzeszło tylko 68 roślin wyczyńca.

Z badań firmy Agrii realizowanych w Polsce wynika, że w gospodarstwach stosujących uproszczenia i uprawę talerzówką lub gruberem jedyną szansą na uporanie się z zachwaszczeniem wyczyńcem jest właśnie opóźniony siew pszenicy oraz wybór bardziej konkurencyjnej w stosunku do chwastów odmiany pszenicy i herbicydowy doglebowy zabieg jesienny. Zdecydowanie zalecane jest też zwiększenie normy wysiewu pszenicy. Opóźnienie siewu to przy uproszczeniach wariant wart rozważenia, chociaż z mniejszą skutecznością ograniczania wyczyńca niż w uprawie płużnej.

Szkodliwość wyczyńca polnego jest duża. Z polskich badań w Zakładzie Herbologii i Technik Uprawy Roli we Wrocławiu IUNG – PIB w Puławach wynika, że występowanie 100 kłosów wyczyńca polnego na m2 może powodować stratę plonu pszenicy ok. 0,5 t/ha. Dlatego warto zarządzać odpornością chwastów, koniecznie stosować rotację substancji czynnych herbicydów i poprawić zmianowanie roślin.

W gospodarstwach, w których są już realne problemy z odpornością chwastów najlepiej jest czym prędzej wzbogacić płodozmian zbożowy. Zamiast trzymać się kurczowo płodozmianu zbożowego i często uprawy pszenicy w monokulturze warto rozwiązać problemy z odporną miotłą lub wyczyńcem przez wprowadzenie do płodozmianu uprawy roślin strączkowych, np. bobiku.

Alternatywnym rozwiązaniem pozwalającym utrzymać płodozmian zbożowy i lepiej rozprawić się np. z wyczyńcem polnym w pszenicy (zwłaszcza tym odpornym) jest wprowadzenie w jej miejsce uprawy jęczmienia ozimego. Jęczmień ozimy z powodu wcześniejszych od pszenicy siewów pozwala na wykonanie skuteczniejszego na wyczyńca zabiegu w fazie największej wrażliwości chwastu (w fazie 2–3 liści). Dalszy szybki rozwój i silne krzewienie jęczmienia jesienią dopełniają efekt ograniczania zachwaszczenia. Wiosną jęczmień znów ma bardzo szybkie tempo rozwoju. Kłosi się w Polsce już na początku maja (pszenica pod koniec maja, na początku czerwca) a dojrzałość pełną i gotowość do zbioru zależnie od sezonu i odmiany uzyskuje czasami do końca czerwca (pszenica pod koniec lipca). Jęczmień ozimy jest dla chwastów bardziej konkurencyjny niż pszenica ozima.