Choć szkodliwość fuzariozy kłosów jest znana, to w metodykach integrowanej ochrony zbóż nie znajdziemy progów szkodliwości tej choroby. Generalnie naukowcy są zdania, że jeżeli zauważymy pierwsze objawy choroby, koniecznie powinniśmy wykonać zabieg chemiczny skutecznym na fuzariozę kłosów
fungicydem.
Infekcja
Źródłem zakażenia łanów zbóż przez grzyby Fusarium jest głównie zakażone lub zanieczyszczone ziarno siewne, resztki pożniwne, gleba oraz chwasty. Grzyby powodujące fuzariozę kłosów zbóż rozprzestrzeniają się w łanie głównie za pomocą zarodników konidialnych, które tworzą się na resztkach pożniwnych, a także na obumarłych dolnych liściach i z kroplami deszczu przedostają się na górne części roślin.
Dynamiczny rozwój choroby następuje gdy utrzymuje się temperatura od 12 do 24°C w dzień i od 5 do 12°C w nocy, i towarzyszy tym temperaturom długo utrzymująca się wysoka wilgotność i częste opady deszczu.
Rozwojowi choroby sprzyjają łagodna jesień i zima, chłodna i mokra wiosna, monokultura zbożowa i zbyt gęsty siew. Do czynników zwiększających ryzyko porażenia możemy zaliczyć także częstą uprawę zbóż na tym samym polu, niezbilansowane nawożenie azotem oraz wysiew ziarna pochodzącego z plantacji porażonych przez fuzariozę kłosów, jak również deszczowa i ciepła pogoda w okresie kwitnienia. Najgroźniejsze jest porażenie roślin w fazie kwitnienia i na początku mlecznej dojrzałości ziarna.
Szkodliwość
Choroba stanowi duże zagrożenie dla wszystkich rodzajów zbóż. Występuje w uprawach żyta, pszenicy, pszenżyta i jęczmienia. Może powodować znaczne straty plonu ziarna, głównie przez obniżenie masy tysiąca ziaren. Zdecydowanie przyczynia się także do pogorszenia jakości plonu w wyniku gromadzenia się w ziarnie metabolitów grzybów.
Fuzarioza kłosów najbardziej szkodliwa jest dla pszenicy twardej i pszenicy zwyczajnej. Następnie można wymienić w kolejności malejącej podatności pszenżyto, żyto, jęczmień i owies.
Grzyby z rodzaju Fusarium wytwarzają liczne metabolity wtórne, z których część wykazuje działanie toksyczne dla ludzi, zwierząt, roślin oraz drobnoustrojów i jest określana jako mikotoksyny. Mikotoksyny fuzaryjne są to związki należące głównie do grupy trichotecenów i fumonizyn oraz moniliformina, zearalenon i jego
pochodne.
Objawy
Fuzarioza kłosów zbóż rozwija się, gdy w czasie dojrzewania przez długi okres występują opady deszczu i utrzymuje się wysoka wilgotność powietrza. Wyleganie łanu sprzyja rozwojowi choroby. Pierwsze objawy choroby na kłosach pojawiają się w fazie dojrzałości mlecznej ziarna i jest to żółte, częściowe lub całkowite przebarwienie kłosków, początkowo pojedynczych, następnie większej
ilości.
Przy wysokiej wilgotności plewy porażonych kłosów pokrywają się białym, różowym lub łososiowym, watowatym nalotem grzybni. Porażone kłosy częściowo lub całkowicie zamierają.
Porażone kłosy pszenicy mają identyczny pokrój jak kłosy zdrowe. Kłosy żyta mają pokrój zmieniony. Porażona część kłosa żyta jest zwężona.
Ziarno porażone przez grzyby z rodzaju Fusarium jest zniekształcone, pomarszczone i często zmienia barwę na różową. Przy bardzo silnym porażeniu ziarna dochodzi do zakażenia zarodka i utraty zdolności kiełkowania. Takie ziarno może zawierać znaczne ilości silnie trujących mikotoksyn. Nawet mniej porażone ziarno przy wykorzystaniu do siewu stanowi źródło infekcji w następnym okresie
wegetacji.
Zapobieganie
Z metod agrotechnicznych największe znaczenie w zapobieganiu fuzariozie kłosów ma płodozmian, w którym najważniejsze jest zachowanie odpowiedniej przerwy między uprawą pszenicy i jęczmienia oraz unikanie monokultury tych gatunków. Ważna jest agrotechnika i dokładne przyorywanie resztek pożniwnych. Chorobę ogranicza zbilansowane nawożenie zbóż, staranne czyszczenie i zaprawianie materiału siewnego. Ważny jest dobór odmian o wyższej odporności na fuzariozę kłosów.
Z zabiegów chemicznych ważne w technologii uprawy zbóż jest ich skracanie zapobiegające wyleganiu, które jest jedną z przyczyn wspomagających infekcję grzybów Fusarium. Jeżeli stwierdzimy w łanie objawy fuzariozy kłosów niezbędny jest w zbożach zabieg fungicydowy do fazy kwitnienia (BBCH 69). Ponieważ zabiegi na fuzariozę kłosów wykonuje się pod koniec wegetacji, niezwykle ważne jest zapoznanie się z instrukcją środka i przestrzeganie okresu karencji środka.
Marek KALINOWSKI
