Dla zbóż szkodliwe są zarówno formy dorosłe, jak i larwy mszyc, a temperaturą progową dla rozwoju mszyc, poniżej której giną jest minus 6 st. C. Na zbożach szkodliwość ich jest dwojaka. Bezpośrednia szkodliwość polega na wysysaniu soków z tkanek roślin, co prowadzi do obumierania fragmentów lub całych roślin wskutek zaburzeń fizjologicznych. W miejscach żerowania może dochodzić także do wtórnych porażeń grzybowych i bakteryjnych. Szkodliwość pośrednia jest o wiele groźniejsza i polega na przenoszeniu wirusów przez mszyce.
Czeremchowo-zbożowa
Dorosłe owady osiągają długość 1,6–2,4 mm, mają czarną głowę, tułów i syfony, a odwłok oliwkowozielony z brązowymi płytkami bocznymi. Larwy są koloru zielonego. Charakterystyczną cechą tego gatunku są syfony dwa razy dłuższe od ogonka z wyraźnym rozszerzeniem na końcu w kształcie kołnierzyka oraz lekko przewężony u nasady ogonek.
Ta mszyca jest gatunkiem dwudomnym, migrującym z czeremchy na zboża i trawy. Z zimujących na czeremsze jaj wylęgają się w pierwszej połowie kwietnia założycielki rodu, z których w drugim pokoleniu rodzą się uskrzydlone migrantki rozpoczynające w połowie maja lub w zależności od panujących warunków pogodowych na przełomie maja i czerwca, przeloty na letnie rośliny żywicielskie. Intensywność przelotów wzrasta często gdy średnia temperatura dobowa przekracza 15°C.
Latem rozwijają się na łodygach i liściach zbóż liczne kolonie bezskrzydłych populacji mszyc, w których okresowo powstają letnie formy uskrzydlone odbywające loty dyspersyjne w uprawach. Na zbożach rozwija się aż do 12 pokoleń mszycy czeremchowo-zbożowej, a każda dzieworódka może urodzić ok. 70 larw. Jesienne reemigracje na czeremchę rozpoczynają się zwykle w pierwszej połowie września i trwają do pierwszych dni listopada.
Mszyce wysysają soki z rozwijających się źdźbeł, ponadto osobniki uskrzydlone przenoszą choroby wirusowe. Wcześnie nalatujące mszyce na uprawy zbóż, atakują rośliny w fazie krzewienia (faza rozwojowa w skali BBCH 20–29) lub na początku kłoszenia (faza rozwojowa w skali BBCH 51) powodują więdnięcie i usychanie, względnie zahamowanie ich wzrostu. Szkodliwe są zarówno larwy jak i postacie dorosłe. Na spadzi wydzielonej przez mszyce rozwijają się grzyby chorobotwórcze. Istotnym aspektem szkodliwości mszyc jest ich udział w przenoszeniu wirusów chorobotwórczych, wśród których najważniejszy jest wirus żółtej karłowatości jęczmienia (BYDV). Zabiegi zwalczania wiosną wykonuje się po stwierdzeniu obecności pierwszych mszyc na wszystkich gatunkach zbóż od fazy strzelania w źdźbło do fazy przed kłoszeniem (skala BBCH od 30 do 49).
Zbożowa
Mszyca zbożowa jest gatunkiem jednodomnym żyjącym bez zmiany żywiciela na różnych gatunkach traw i zbóż. Owady dorosłe mają 2,0–3,3 mm długości i zmienne zabarwienie, najczęściej żółtozielone. Charakterystyczne cechy morfologiczne to brak widocznego sklerytu na odwłoku, wyraźne na tle jasnego odwłoka czarne syfony równe długością z jasnym ogonkiem.
Mszyce te zimują w postaci jaj na trawach, resztkach pożniwnych, samosiewach, ale także na oziminach. Loty wiosenne uskrzydlonych osobników rozpoczynają się najczęściej w drugiej połowie maja lub na przełomie maja i czerwca. Masowe występowanie mszyc na zbożach obserwuje się zwykle w fazie kłoszenia w warunkach ciepłej i suchej pogody. Mszyca zbożowa zasiedla głównie kłosy i nie tworzy tak licznych populacji jak mszyca czeremchowo-zbożowa. Pod koniec dojrzałości mlecznej zbóż, uskrzydlone osobniki tego gatunku przelatują na kukurydzę i trawy. Późną jesienią po kopulacji, z uskrzydlonymi samcami samice jajorodne składają jaja na zimowanie.
Mszyca zbożowa żeruje głównie na kłosach. Wysysając soki powoduje zmniejszenie plonu ziarna, a na spadzi rozwijają się grzyby. Szkodliwe są zarówno larwy, jak i postacie dorosłe. Gatunek ten zdolny jest także do przenoszenia łagodnych szczepów wirusa żółtej karłowatości jęczmienia.
Zanim podejmiemy się chemicznego zwalczania mszycy zbożowej pamiętajmy o naturalnych sprzymierzeńcach. Mszyca zbożowa może być skutecznie spasożytowana przez błonkówki z rodzaju Aphidius. Bardzo duży apetyt ma mszyce mają biedronki. Duże ilości uskrzydlonych mszyc mogą odłowić w swoje sieci pająki. Zabiegi zwalczania wykonywać po stwierdzeniu obecności mszyc na źdźbłach w okresie od fazy pełni kłoszenia (skala BBCH 55) do początku fazy dojrzałości mlecznej wszystkich gatunków zbóż (skala BBCH 73).
Progi szkodliwości
Jak wspomniałem, w Polsce występuje olbrzymia ilość gatunków mszyc. Przedstawiliśmy w skrócie tylko dwie, które atakują zboża. Trzecią pod względem liczebności w zbożach jest mszyca różano-trawowa, podobna do mszycy zbożowej. Jest długości od 1,6 do 2,9 mm, a od mszycy zbożowej różni się bardziej wrzecionowatym kształtem ciała oraz jasnozielonymi, spiczastymi syfonami i jest gatunkiem różnodomnym.
Progiem szkodliwości w zbożach w okresie kłoszenia i zaraz po kłoszeniu jest 5 mszyc na kłos. Progiem szkodliwości tych mszyc w kukurydzy od fazy 1 liścia do końca wegetacji jest stwierdzenie aż 300 mszyc na roślinie. Uprawą szczególnie zagrożoną przez mszyce są ziemniaki nasienne. W tej produkcji pierwsze uskrzydlone mszyce będące wektorami chorób wirusowych zwalcza się interwencyjnie. Progiem szkodliwości w dalszym okresie na plantacjach nasiennych jest 5–10 mszyc na 100 liściach, a na plantacjach produkcyjnych 10–20 mszyc na 100 liściach.
Marek KALINOWSKI
