Konferencja o zwalczaniu chwościka buraka cukrowego
O tym, jak skutecznie zwalczać chwościka dyskutowano podczas konferencji w Żninie zorganizowanej przez Krajowy Związek Plantatorów Buraka Cukrowego. Organizatorzy obok polskich ekspertów zaprosili także specjalistów z USA i Niemiec, którzy dzielili się wiedzą na temat chwościka i jego zwalczania.
– Pracę zaczynałem na początku lat 80. XX w. Wtedy znalezienie chwościka na polach w centrum kraju uważane było za sukces. Jeśli trafiło się na niego, to taki liść był wyrywany i natychmiast wiozło się go do laboratorium po to, aby pokazać, jak ta choroba w ogóle wygląda. Sporadycznie pojawiała się ona na południu kraju. W latach 90. otworzyliśmy się na odmiany zagraniczne. Wykazywały one znaczne większy potencjał plonotwórczy. Były jednak znacznie bardziej podatne na chwościka – mówił podczas konferencji prof. Jacek Piszczek z IOR – PIB.
Co sprzyjało namnażaniu chwościka w uprawie buraka?
Namnażaniu chwościka sprzyjała także zmiana technologii zbioru buraków z pozostawianiem liści do zaorania, ale na początku problemów chorobę łatwo zwalczały:
- substancje kontaktowe (tlenochlorek miedzi, mankozeb, propineb),
- systemiczne (benzymidazole – tiofanat metylu, triazole – tebukonazol, tetrakonazol, epoksykonazol, cyprokonazol).
Jednak obecnie chwościk wykazuje znaczną odporność na dostępne preparaty. Plantatorzy korzystając aktualnie z substancji kontaktowych:
- (trójwodorotlenek miedzi, trójzasadowy siarczan miedzi + siarka),
- systemicznych (strobiluryn – azoksystrobina, pyraklostrobina, triazoli – difenokonazol, mefentriflukonazol, tetrakonazol, tebukonazol, mofolin – fenpropidyna i karboksamidów – boskalid, fluksapyroksad)
muszą odpowiednio je rotować i śledzić doniesienia o odporności.
Dlaczego chwościk uodparnia się na substancje czynne fungicydów systemicznych?
Chwościk charakteryzuje się dużą zmiennością i dlatego łatwo się uodparnia na substancje czynne fungicydów systemicznych. Prowadzone badania wykazały, że ponad 80% izolatów jest odpornych na strobiluryny, około 30% morfolin oraz że nabył podwyższoną odporność na około 40% triazoli.
– W latach 90. polscy rolnicy nie mieli wiedzy, że z chwościkiem trzeba walczyć, ale też nie tracili dużo, bo cukrownie płaciły im za ilość dostarczanego surowca a nie jego jakość. Kiedy wzrosło znaczenie jakości w postaci wysokiej zawartości cukru, zwalczanie chwościka stało się koniecznością. Obecnie mamy nowe, znacznie lepiej funkcjonujące preparaty. Działają kontaktowo, oparte są na trójwodorotlenku miedzi lub trójzasadowym siarczanie miedzi z siarką. Nadal mamy strobiluryny i triazole, z których część przede wszystkim epoksykonazol i cyprokonazol zostały już usunięte. Niestety, usunięcie z rynku grozi także innym triazolom. Przykre a jednak prawdziwe – mówił prof. Jacek Piszczek.
Na jakie środki chowścik nie wykazuje odporności?
Chwościk produkuje ogromne ilości zarodników, a wykazuje przy tym dużą zmienność, dosyć szybko wytwarza odporność na preparaty systemiczne. Odporność nie pojawia się od razu. Wytwarzane są bowiem stadia pośrednie, czyli średnio odporne, słabo odporne oraz podatne. Chwościk, póki co nie wykazuje odporności na środki oparte na związkach miedzi.
– W latach 80. chwościk na południu Polski pojawiał się w sierpniu, w centrum we wrześniu, a na północy go nie było. Na początku XXI wieku jego występowanie na południu miało miejsce nawet na początku lipca. W centrum w połowie lipca lub na początku sierpnia a na północy na początku sierpnia. Obecnie chwościk w południowej Polsce pojawia się już w czerwcu, w centrum w początku lipca a na północy na przełomie lipca i sierpnia. Wykonywanie zabiegów to jest kwestia umowna a ich ilość trzeba dostosowywać do sytuacji na polu. W rejonie północnym trzeba wykonywać 2–3 zabiegi, choć zdarza się, że wystarczy jeden. W centralnym 3–4, a południowym 4–5 oprysków. Plantatorzy muszą być elastyczni i powinni reagować na potrzeby konkretnej plantacji i konkretnego pola – tłumaczył prof. Jacek Piszczek.
Jak planować zabiegi ochronne w uprawie buraka cukrowego?
Duże gospodarstwa korzystają przy planowaniu zabiegów ochrony z systemów doradczych. Terminy są ustalane w oparciu o analizę przebiegu warunków pogodowych i charakterystycznych cech uprawianych odmian. Większość plantatorów buraków bazuje na własnym doświadczeniu. Pierwszy zabieg powinien być wykonywany prewencyjnie w momencie spodziewanego pojawienia się pierwszych objawów choroby. Drugi i kolejne, można przeprowadzać na podstawie obserwacji stanu roślin oraz warunków atmosferycznych. Przy niesprzyjającym przebiegu pogody dla rozwoju grzyba trzeba bezwzględnie wykonać zabieg ochrony, jeśli zostanie przekroczony 5-procentowy próg roślin z objawami.
– Systemy ochrony przed chwościkiem należy opracowywać w zależności od rejonu i tego, jakie warunki wegetacji mają miejsce. Zaleca się przeprowadzenie od 2 do 5 zabiegów. Pierwszy powinien być prewencyjny, najlepiej od razu z miedzią z triazolem lub ze strobiluryną. Na tę ostatnią chwościk jest już odporny, ale też działa stymulująco na poprawę odporności roślin buraka. W związku z tym, do tego pierwszego zabiegu można strobiluryny zalecić. W późniejszych fazach szkoda na to pieniędzy. Dla drugiego zabiegu zalecam triazol z morfoliną lub karboksyamidem. Kolejny zabieg powinien być wykonany triazolem z miedzią, czwarty to triazol z morfoliną lub karboksymid lub triazol z miedzią. W piątym zaś sama miedź. Jeśli zdecydujemy się stosować samą miedź, opryski należy wykonywać co 14 dni – radził prof. Jacek Piszczek.
Nowe odmiany buraka cukrowego z odpornością na chwościka
Walkę z chwościkiem utrudnia wycofywanie kolejnych substancji czynnych w Unii Europejskiej. Odpowiedzią na taki stan są prace firm hodowlanych, które tworzą nowe odmiany z odpornością na chwościka. Istnieją odmiany z wysoko odpornej grupy Cr+, być może pojawią się jeszcze silniejsze Cr++.
– Hodowcy nad tym pracują, jednak apeluje do wszystkich plantatorów. Uprawiając odmiany odporne też należy robić przynajmniej raz zabieg ochronny. Zaobserwowaliśmy na plantacjach tych odmian gniazda rozwijającej się silnie choroby. Oznacza to, że chwościk potrafi odporność przełamywać. Ze strony naukowców jest więc prośba, aby plantacje chronić, choć niekoniecznie tak intensywnie jak ma to miejsce w tradycyjnych odmianach – mówił prof. Jacek Piszczek.
W uprawie buraków w przyszłości prawdopodobnie będą wykorzystywane stymulatory odporności w postaci kwasów humusowych, pochodnych kwasu salicylowego i aminokwasów. Wiele laboratoriów pracuje nad takimi rozwiązaniami. Nie rozwiążą one całkowicie problemu chwościka, ale być może będą przydatne w opracowywaniu strategii zwalczania. Czynione są też badania nad wprowadzeniem fungicydów opartych na substancjach naturalnych takich jak składniki olejków eterycznych. Trwają także prace nad opracowaniem preparatów biologicznych opartych na mikroorganizmach, bakteriach oraz grzybach. Ich oddziaływanie miałoby polegać na zasiedlaniu liści i konkurencji wobec zarodników chwościka.
Tomasz Ślęzak
