Co trzeba wiedzieć o fosforze?

Fosfor jest pierwiastkiem wynoszonym w sporych ilościach wraz z plonem generatywnym roślin i zasadniczo tym pierwiastkiem nawozimy glebę, a nie roślinę. O plonowaniu większości roślin decyduje nie dawka wniesionego fosforu w nawozach, ale aktualna zasobność gleby w przyswajalne dla roślin formy pierwiastka. Celem nawożenia fosforem powinno być doprowadzenie gleby do co najmniej średniej zasobności. W nawożeniu trzeba jednak uwzględniać ilość fosforu, którą zużyje roślina na konkretny plon, a także ilość naddatku potrzebnego do podniesienia zasobności gleby na wyższy poziom.

roślin i aktywność biologiczną gleby odpowiada wiele czynników, w tym zawartość przyswajalnego fosforu. W dużym uproszczeniu można stwierdzić, że fosfor daje energię korzeniom, a przez wpływ na silniejszy ich rozwój powoduje lepsze wykorzystanie innych składników. Rośliny dobrze zaopatrzone w fosfor w pierwszych fazach rozwoju wytwarzają większy system korzeniowy, przez co wykazują większą tolerancję na słabe stanowisko i przejściowy niedobór wody.

Do takiego rozwoju potrzebny jest fosfor nie tylko w glebie, ale przede wszystkim odpowiednia jego zawartość w ziarnie materiału siewnego. Zachodzące w ziarniaku procesy wymagają dużych nakładów energetycznych, a ich szybkość w pierwszej kolejności warunkuje zawartość fosforu w ziarniakach materiału siewnego. M.in. z tego powodu ocena zawartości fosforu w materiale siewnym mogłaby być w praktyce ważna z punktu widzenia jego jakości. Mimo że rośliny w ziarnie lub nasionach akumulują znaczne ilości fosforu (to aż 70–85% fosforu pobranego z gleby), to procentowa zawartość w ziarnie może być bardzo różna. A im więcej jest fosforu w ziarniakach, tym lepiej. Więcej go będzie w plonie uzyskanym na stanowiskach zasobnych w fosfor i na plantacjach dobrze dożywionych.

Fosfor jest pierwiastkiem o olbrzymim korzystnym wpływie na rozwój silnego systemu korzeniowego (również korzeni podporowych). W przypadku kukurydzy idealną jest strategia nawożenia zlokalizowanego pod korzeń fosforem w formie fosforanu amonu 

Fosforowi można przypisać wpływa na zwiększenie mrozoodporności roślin oraz ich odporność na niedobory wody i na choroby. Fosfor zwiększa też zawartość białka, cukrów, tłuszczu i witamin w roślinach ograniczając przy tym akumulowanie szkodliwych form azotu (np. azotanów). Ten energetyczny pierwiastek decyduje także o prawidłowym i równomiernym rozwoju oraz dojrzewaniu i nalewaniu nasion i ziarna. Likwiduje także ujemne skutki nawożenia azotem i zwiększa efektywność tego składnika.

• Efektywność nawożenia
  Największą efektywność nawożenia ma azot. W przypadku fosforu wskaźniki te są nieco niższe, ale bez dostępności tego pierwiastka roślin gospodarują azotem znacznie gorzej. Efektywność nawożenia 1 kg fosforu stosowanego zgodnie z potrzebami nawozowymi wynosi odpowiednio: 3,5–5,5 kg ziarna zbóż, 20–70 kg zielonej masy koniczyny czerwonej, 100–150 kg zielonej masy lucerny, 10–25 kg traw, 10–20 kg korzeni buraka pastewnego, 10–45 kg korzeni buraka cukrowego, 20–45 kg bulw ziemniaka,1-5 kg nasion rzepaku, 2–4 kg nasion roślin strączkowych.
  
  

jest najgroźniejszy dla roślin w początkowych fazach wzrostu, dlatego należy go stosować przedsiewnie, a pogłównie stosować tylko w uprawach wieloletnich, na użytkach zielonych. Głód fosforowy roślin nie jest tylko i wyłącznie wynikiem niskiej zasobności gleb w ten składnik. Dostępność fosforu z gleby zależy od kilku czynników naturalnych, a niektóre z nich może kształtować i modyfikować rolnik oraz od wyboru odpowiedniego nawozu fosforowego (o tym piszemy na str. 15) . Najważniejszy to pH gleby. Optymalnym odczynem gleby dla dostępności jednowartościowych jonów fosforu najszybciej pobieranych przez korzenie roślin jest pH od 5,0 do 6,8. Niższe pH prowadzi do tworzenia trudno rozpuszczalnych związków fosforu z glinem i żelazem. PH powyżej 6,8 jest korzystne dla dostępności i pobierania dwuwartościowych jonów fosforu, ale zbyt zasadowy odczyn prowadzi do wytrącania się słabo rozpuszczalnych fosforanów wapnia.

Kolejnym ważnym czynnikiem utrudniającym pobieranie fosforu jest temperatura gleby. Dostępność fosforu jest znacznie ograniczona już przy temperaturach poniżej 12 st. C. Trudno ustalić graniczną temperaturę, ale z badań wynika zależność, że wzrost temperatury gleby o 1 st. C zwiększa zawartość fosforu w roztworze glebowym (fosforu przyswajalnego i dostępnego dla roślin) o 1–2%. Zależność ta wynika m.in. ze wzrostu aktywności mikroorganizmów. Ponieważ fosfor jest w glebie mało ruchliwy zasadnicze znaczenie dla jego dostępności dla korzeni roślin ma wilgotność gleby. Najlepsze z tego punktu widzenia jest uwilgotnienie na poziomie tzw. polowej pojemności wodnej.

• Objawy niedoboru
  Fosfor spełnia wyjątkowo ważną rolę w syntezie skrobi i transporcie węglowodanów, syntezie kwasów nukleinowych, białek i fosfolipidów. Gromadzony jako fityna w nasionach, bulwach i korzeniach spichrzowych, stanowi rezerwę fosforu dla kiełków i młodych pędów roślin. Bez dobrego zaopatrzenia roślin w fosfor nie uzyskamy dobrej jakości produktów roślinnych ani też wysokich plonów. Niedobór fosforu powoduje zamianę zabarwienia liści na ciemnozielone, matowozielone, fioletowe lub czerwone, które później brunatnieją i mogą opadać (objawy występują na starszych liściach, ponieważ przy głodzie fosforowym przemieszcza się on z nich do liści najmłodszych), wypadanie z łanu głównych pędów zbóż i rozwój licznych pędów bocznych bez kłosów, zahamowanie wzrostu korzeni, łodyg i liści, karłowacenie roślin i skracanie międzywęźli, słaby rozwój kwiatów i kłosów, gorsze wykształcenie i wypełnienie nasion i ziarniaków, spadek odporności roślin na mróz i choroby.
  
  

Fosfor jest tym bardziej dostępny, im większa jest zawartość próchnicy w glebie (wynika to z aktywności mikroorganizmów i lepszego tempa mineralizacji fosforu organicznego). Pośrednio dostępność fosforu zależy też od struktury gleby. Im jest ona lepsza, tym mniejsza jest jej mechaniczna oporność dla rozwijającego się systemu korzeniowego. Większy i lepiej wykształcony korzeń pobiera fosfor i z głębszych warstw. Jak widać, głód fosforowy roślin może mieć podłoże nie tylko w niskiej zasobności gleb.