Czym i w jakich fazach skracać zboża?

Zwykle faza BBCH 31 pojawia się po około dwóch tygodniach po BBCH 30 (faza początku wzrostu źdźbła, kiedy to węzeł krzewienia podnosi się i pierwsze międzywęźle zaczyna się wydłużać), jednak może to być znacznie szybciej lub później w zależności od przebiegu pogody czy odmiany. Zanim przejdziemy do szczegółów skracania przypominam, że jeżeli chcemy chemicznie dokrzewić przerzedzoną pszenicę powinniśmy to zrobić wcześniej (przed fazą strzelania w źdźbło i nie później niż 10 kwietnia (optymalnie pierwsze dni kwietnia). A teraz przejdźmy do oceny fazy, w której najlepiej wykonać skracanie.

Nowo powstałe pierwsze międzywęźle zaczyna się intensywnie wydłużać. Początkowo wypełnione jest tkanką, z czasem w miarę wzrostu wewnątrz powstanie pustka. Skrócenie tego międzywęźla znacznie wzmacnia konstrukcję całej rośliny, a odpowiednio dobrane substancje stymulują też rozwój korzeni z głębiej umieszczonych węzłów. W tym okresie, czyli w fazie BBCH 31, rozpoczynamy stosowanie regulatorów wzrostu – jest to optymalna faza do ich zastosowania. Zastosowany w tej fazie zabieg zapobiegający wyleganiu będzie najefektywniejszy, ale skracanie nie jest takie proste. Dużo zależy od odmiany, od pogody, od dawki azotu, od oczekiwanego plonu. Terminy aplikacji czasami warto przesuwać i pamiętajmy, że czasami trzeba skracać zboża dwa razy.

Jak trafnie ocenić ten optymalny termin skracania i początkowe fazy wiosennego wzrostu zbóż? Początek wydłużania łodygi (początek strzelania w źdźbło – BBCH 30) startuje, kiedy pędy i łodygi zaczynają się prostować. Właśnie wtedy pierwsze międzywęźle zaczyna rozwój, a górna część kłosa jest co najmniej 1 cm ponad węzłem krzewienia. Odległość między podstawą rośliny a końcem kłosa ma ok. 1 cm. W tej fazie długość pierwszego międzywęźla ma jeszcze mniej niż 1 cm. Dokładną ocenę tej fazy przeprowadzimy na reprezentatywnej próbie kilku – kilkunastu roślin (oceniamy pędy główne) i rozcinamy je wzdłuż ostrym nożem.

Dokładnie faza pierwszego kolanka to 31 w skali BBCH i wtedy rekomendowane jest wykonanie zabiegu skracania. Faza ta rozpoczyna się najpierw na pędzie głównym i to te pędy powinniśmy oceniać pod kątem odpowiedniego terminu skracania. Powstałe pierwsze międzywęźle zaczyna się intensywnie wydłużać i jego skrócenie ma za zadanie wzmocnić konstrukcję rośliny, chroniąc ją przed wyleganiem. Skracanie źdźbeł w tej właśnie fazie daje najlepsze efekty. Oczywiście pod warunkiem, że w tym optymalnym terminie skracania panują optymalne warunki termiczne i nasłonecznienia dla substancji czynnych retardantów. Jak organoleptycznie ustalić, że np. pszenica znajduje się w fazie pierwszego kolanka. Jak wspomniałem, do oceny bierzemy pędy główne. Kolanko jest wyczuwalne w palcach i powinno być co najmniej 1 cm powyżej węzła krzewienia rośliny.

Do skracania zbóż służy kilka substancji. Najbardziej znane i stosowane w zbożach to: chloromekwat (CCC), etefon, trineksapak etylu, proheksadion wapnia i chlorek mepikwatu. Każda z wymienionych substancji ma inne właściwości (zwłaszcza jeżeli chodzi o temperaturę i nasłonecznienie dla skutecznego działania) a w ofercie praktycznie co rok pojawiają się nowe produkty. Umiejętność rozpoznawania faz rozwojowych jest kluczowa dla określenia optymalnego terminu skracania, ale chcę zwrócić uwagę na różnice w zaleceniach skracania poszczególnych gatunków zbóż i na różnice właściwości substancji czynnych regulatorów. Każda substancja czynna skraca zboża nieco inaczej i każda do skutecznego działania wymaga odpowiednich warunków termicznych i nasłonecznienia.

• Najważniejsza dla optymalnego zastosowania regulatorów wzrostu jest rzetelna ocena fazy rozwojowej i koniecznie trzeba ją przeprowadzać na pędach głównych roślin

Regulatory wzrostu (retardanty) skracają, ale niektóre także pogrubiają źdźbła, a także stymulują rozwój korzeni. Generalnie regulatory w pszenicy w celu jej dokrzewienia stosujemy w fazie BBCH 25–30 i potem w celu skracania w fazie BBCH 30–32. Regulatory w jęczmieniu ozimym zaleca się stosować od końca krzewienia do początku strzelania w źdźbło (BBCH 29–30) i w drugim zabiegu (BBCH 31–33). Regulatory w życie stosuje się w fazie BBCH 25–30 i ewentualnie ponownie fazie BBCH 30–32. Żyto i pszenżyto skracamy w fazach BBCH 25–29 oraz BBCH31–32.

Chlorek chloromekwatu (CCC), chyba najlepiej znana substancja, powoduje skrócenie dolnych międzywęźli. Efekt skrócenia pszenicy o długiej słomie wynosi 10 proc. Wczesny oprysk środkiem CCC podczas krzewienia się wzmaga tworzenie pędów bocznych. CCC wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok. 5 st. C, a jego optymalna temperatura działania wynosi 8–15 st. C i drugim warunkiem musi być duże nasłonecznienie. Temperatury niższe kilka dni po zabiegu wpływają ujemnie na skuteczność. Produktów z CCC nie należy stosować na 3–4 godziny przed spodziewanym deszczem i przed spodziewanymi przymrozkami. Wyższe dawki preparatów CCC należy stosować w uprawie odmian podatnych na wyleganie i w warunkach bardzo intensywnego nawożenia i przy niższych temperaturach powietrza.

Preparaty CCC dają najsilniejszy efekt skracania pszenicy przy stosowaniu w czasie uwalniania pierwszego kolanka od węzła krzewienia (silne skrócenie dolnych międzywęźli). Drugi oprysk CCC należy wykonać, gdy z pierwszego kolanka zaczyna się uwalnianie drugiego kolanka. Preparaty z CCC można stosować w dawkach dzielonych, ale zawsze trzeba dokładnie sprawdzić takie zalecenia w instrukcji stosowania produktu. Żyto należy opryskiwać CCC na początku strzelania w źdźbło, w fazie 1–2 kolanka. Pszenżyto ozime należy skracać na początku strzelania w źdźbło w fazie 1–2 kolanka, a owies w fazie strzelania w źdźbło od 1 do 4 kolanka.

Etefon w komórkach roślinnych ulega rozkładowi wydzielając etylen, który jest naturalnym hormonem roślinnym. Hamuje aktywność hormonów wpływających na wzrost i długość, ale też przyspiesza starzenie się i dojrzewanie komórek, co jest jego wadą. Najlepiej działa podczas wydłużania się źdźbła, tzn. gdy z 1 kolanka uwalnia się 2 kolanko, do momentu pojawienia się liścia flagowego (pszenica, żyto, pszenżyto) lub od fazy 2 kolanka do początku pojawienia się ości (jęczmień). Ostateczna długość międzywęźli ustala się dopiero po kwitnieniu, dlatego przy późniejszym stosowaniu tej substancji aktywnej można wpływać na skrócenie przede wszystkim środkowych części źdźbła. Etefon wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok 12 st. C, a jego temperatura optymalna działania to 15–19 st. C. Drugim warunkiem skuteczności etefonu jest średnie nasłonecznienie. Preparatów zawierających tę substancję nie należy stosować łącznie z herbicydami. Zabieg przeciwko chwastom lepiej wykonać wcześniej, tzn. 10 dni przed zastosowaniem lub 10 dni po zastosowaniu regulatora.

Zależnie od produktu handlowego etefon należy stosować w jęczmieniu ozimym od wytworzenia drugiego węzła źdźbłowego (kolanka) do okresu na krótko przed pojawieniem się ości – podobnie jęczmień jary. Żyto należy opryskiwać od fazy pojawienia się węzła źdźbłowego (kolanka) nad powierzchnią do okresu poprzedzającego kłoszenie. Pszenżyto ozime opryskujemy w okresie strzelania w źdźbło, to jest od fazy pierwszego węzła źdźbłowego (kolanka) do początku pojawienia się liścia flagowego. Pszenicę ozimą i jarą należy opryskiwać od fazy pierwszego węzła źdźbłowego (kolanka) do początku pojawienia się liścia flagowego.

Trineksapak etylu to wyjątkowa substancja czynna o długotrwałym działaniu, która nie redukuje masy rośliny i długości korzeni. Ba – pobudza i wzmacnia system korzeniowy i powoduje usztywnienie źdźbeł. Środki z trineksapakiem etylu można polecać rolnikom zainteresowanym uzyskaniem wysokiego plonu słomy i wykorzystaniem jej np. na cele energetyczne. Środek ten pobierany jest głównie przez liście i źdźbła zbóż, a następnie przemieszczany do tkanek merystematycznych, a jego zadaniem jest zapobieganie nadmiernemu wydłużaniu się międzywęźli. Trineksapak etylu wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok. 8 st. C, a największą skuteczność uzyskuje się stosując substancję w temperaturze 10–25 st. C, przy silnym nasłonecznieniu, bezchmurnym niebie, gdy łan jest suchy i aktywnie rosnący. Substancji nie powinno się stosować w warunkach nadmiernej wilgotności lub długotrwałej suszy, wystąpienia przymrozków, nasilenia występowania szkodników i chorób.

Zgodnie z zaleceniami dla jedynego przedstawiciela tej grupy chemicznej w pszenicy ozimej stosujemy trineksapak etylu raz od fazy krzewienia do fazy liścia flagowego lub w dawce dzielonej w fazie końca krzewienia i w fazie liścia flagowego. Jęczmień ozimy należy opryskiwać od fazy pierwszego kolanka do fazy liścia flagowego, a jęczmień jary od fazy pierwszego kolanka do fazy drugiego kolanka. Żyto opryskujemy od fazy pierwszego kolanka do fazy liścia flagowego, pszenżyto ozime od fazy pierwszego kolanka do fazy drugiego kolanka, a owies siewny od fazy pierwszego kolanka do fazy drugiego kolanka. W tym roku na rynku pojawił się najnowocześniejszy środek zawierający trineksapak etylu – Moddus Star 250 DC. Dzięki unikalnej formulacji DC może być stosowany w niższych temperaturach i jest doskonałym dokrzewiaczem pszenic. Ciekawostką jest, że modus Start 250 DC ma rejestrację zarówno w życie ozimym, jak i życie jarym.

Proheksadion wapnia stymuluje rozwój systemu korzeniowego, a hamując biosyntezę giberelin równomiernie skraca i pogrubia źdźbła pierwszych międzywęźli. Proheksadion wapnia w produktach do skracania zbóż występował w połączeniu z chlorek mepikwatu (te regulatory wycofywane są w oferty) a w obecnej ofercie występuje z trineksapakiem etylu. To ostatnie połączenie pozwala skracać wszystkie zboża i w bardzo szerokim oknie aplikacji z założeniem skracania dawkami dzielonymi (od BBCH 29, czyli od końca krzewienia, aż po BBCH 49, czyli do widocznych pierwszych ości). Późne skracanie jest możliwe, ale tylko w zbożach ozimych. Mimo tak szerokiego okna aplikacji istniej ryzyko wpływu regulatora na kłoszenie i w przypadku zbóż jarych tak późne stosowanie regulatora może spowodować, że rośliny nie wykłoszą się. Proheksadion wapnia działa szybko i natychmiast po zastosowaniu właściwie niezależnie od temperatury. Wymaga minimalnej średniej dobowej temperatury ok. 5 st. C, a jego optymalne i skuteczne działanie ma miejsce w temperaturze 7–25 st. C, niezależnie od warunków nasłonecznienia. Substancja jest odporna na deszcz – szybko wnika w roślinę i opady w godzinę po zastosowaniu nie obniżają skuteczności.

Są to podstawowe informacje o skracaniu źdźbeł różnymi substancjami i zawsze wariant skracania trzeba dobrze dopasować nie tylko do gatunku, ale także do odmian, które różnią się skłonnością do wylegania. Przed podjęciem decyzji o zakupie środków zachęcam zawsze do szczegółowego zapoznania się z zapisami w etykietach środków. Uczulam też, aby kupując konkretny środek domagać od sprzedawcy albo sprawdzić samemu w dostępnych źródłach, badania związane z działaniem i ze skutecznością. Substancja czynna która może występować w wielu produktach to jedno, a formulacja tej substancji to drugie. Każdy preparat poza substancją czynną zawiera często kilkanaście innych substancji pomocniczych, które decydują o działaniu, przemieszczaniu, odporności na zmywanie, mieszalności itd. Pamiętajmy o tym wszystkim przy wyborze między produktami oryginalnymi, a tzw. generykami zawierającymi taką samą substancję czynną, ale często inne i mniej substancji pomocniczych.