Jak ocenić materiał na wiosenne siewy?

Ziarno z plantacji dobrze prowadzonej, dożywionej, zdrowej i zebranej przy dobrej pogodzie, powinno utrzymać zdolność kiełkowania na wysokim poziomie. Ale jeżeli plantacja była wylegnięta, a zbiór utrudniały opady, można podejrzewać istotną obniżkę jakości takiego materiału siewnego. Tym bardziej trzeba go poddać domowym testom zdolności i energii kiełkowania.

Aby ocenić zdolność kiełkowania nie potrzebujemy żadnego laboratorium. Kiełkowanie nasion na podstawce (np. na talerzu) wyłożonej np. ligniną (systematycznie nawilżaną), to prosty sprawdzony sposób. Taki domowy test zdolności i siły kiełkowania najlepiej jest wykonać po oczyszczeniu materiału siewnego. Wiarygodną ocenę dają nam cztery powtórzenia takiego badania, w każdym po sto ziarniaków. A zatem, do domowego testu wystarczy pobrać cztery losowe próby po 100 ziaren, przygotować cztery podłoża i umieścić na nich po 100 ziaren. Po 4–5 dniach oceniamy w procentach energię kiełkowania zbóż, a po 10 dniach zdolność kiełkowania.

Energia kiełkowania określa procentową ilość kiełkujących ziaren (nasion) w określonym czasie. Dla pszenicy, żyta i jęczmienia energię kiełkowania określa się w procentach po 4 dniach, dla owsa po 5 dniach. Zdolność kiełkowania określa ogólną, procentową ilość kiełkujących ziaren (nasion). W przypadku zbóż zdolność kiełkowania oceniamy po 10 dniach. Ziarno zbóż przeznaczone do siewu powinno odznaczać się zdolnością kiełkowania nie mniejszą niż 90%.

Dokładna obserwacja kiełkujących ziarniaków może dać nam również odpowiedź, na ile zdrowy jest materiał siewny i jakie choroby przenoszone z ziarnem stanowią największe zagrożenie. Tak przygotowany i wstępnie oceniony materiał siewny choć byłby najzdrowszy, trzeba będzie koniecznie zaprawić przed siewem zgodnie z instrukcją producenta zaprawy i najlepiej w zaprawiarce. Tylko precyzyjne naniesienie zaprawy na całą powierzchnię każdego ziarniaka zagwarantuje odpowiednią ochronę przed grzybami. Warto wykonać ten zabieg dokładnie i precyzyjnie.

• Materiał siewny z własnego rozmnożenia i kwalifikaty z zapasów po ostatnim sezonie trzeba poddać ocenie. To podstawa, aby podjąć decyzję o ewentualnym zakupie nowej partii, ale też aby określić normę wysiewu z uwzględnieniem obniżonej zdolności kiełkowania. Test domowy energii kiełkowania i zdolności kiełkowania rozpoczynamy od przygotowania 4 reprezentatywnych partii po 100 ziaren i od przygotowania naczyń wyłożonych ligniną i nasączonych wodą.  Energię kiełkowania pszenicy obliczamy po 4 dobach, a zdolność kiełkowania po 7 dobach

Obserwowanie kiełkowania, jego energii i równomierności w warunkach domowych nie musi odbywać się zgodnie z procedurą laboratoryjną. Przeliczenie po kilku dniach ziarniaków, które skiełkowały w jednakowym czasie, da nam wstępną odpowiedź, ile wart jest materiał siewny. Należy to wziąć pod uwagę przy określaniu normy wysiewu zbóż wiosną. Znając zdolność kiełkowania do określenia ilości wysiewu w kilogramach potrzebna jest nam znajomość drugiego parametru branego pod uwagę w wyliczeniach tj. masy tysiąca nasion (MTN). Z losowej próby należy odliczyć 1000 ziaren i je zważyć.

Patrząc na statystyki wymiany materiału siewnego rolnicy w większości wykorzystują materiał z własnego rozmnożenia i stąd wskazówki powyżej, aby sprawdzić jego wartość. Zachęcam jednak do kupowania materiału kwalifikowanego. Jest zdecydowanie lepszej jakości, nie jest wyrodzony, jest wyrównany i gwarantuje zwyżkę plonu. Zakup kwalifikatu jest najlepszym rozwiązaniem i warto go kupować tym bardziej, że nie każde gospodarstwo może korzystać z tzw. odstępstwa rolnego, a zatem i tak musi ponieść opłatę licencyjną. Warto też wiedzieć, że zgodnie z ustawą o nasiennictwie w obrocie na terenie Rzeczypospolitej Polskiej może znajdować się materiał siewny odmian roślin rolniczych i warzywnych tylko wpisanych do Krajowego Rejestru lub katalogu wspólnotowego i musi być opatrzony urzędową etykietą.

Przed zakupem kwalifikatu warto przypomnieć standardy etykietowania materiału siewnego o różnym stopniu kwalifikacji. Na etykietach z niepowtarzalnym jej numerem, napisem „jakość WE”, znakiem PIORiN, znajdują się informacje, które identyfikują materiał siewny, określają m.in.: gatunek, odmianę, stopień kwalifikacji, numer partii, informują również o dacie zamknięcia opakowania, nazwie przedsiębiorcy, jego numerze z rejestru przedsiębiorców, masie materiału siewnego w opakowaniu. Urzędowa etykieta lub etykieta przedsiębiorcy gwarantuje, że materiał siewny był oceniony urzędowo lub pod urzędowym nadzorem, tzn. w trakcie jego wytwarzania były przeprowadzone urzędowe lustracje sprawdzające, jak również, że materiał siewny spełnia wymagania jakościowe takie jak zdolność kiełkowania, czystość i in. Innymi słowy, materiał siewny zaopatrzony w etykiety przeszedł pozytywnie ocenę polową, laboratoryjną i w niektórych przypadkach (np. sadzeniaki ziemniaka) również ocenę cech zewnętrznych.

• Badania wskazują, że zdolność kiełkowania ziarniaków kukurydzy po dwóch latach przechowywania jest wyższa niż w roku zbioru, ale  dotyczy to ziarniaków niezaprawionych. Mieszańce z zapasów trzeba koniecznie poddać testom

Materiał siewny znajdujący się w obrocie powinien być w zamkniętych opakowaniach, zaopatrzony w etykiety urzędowe lub etykiety przedsiębiorców. Kolory etykiet określają kategorię i stopień materiału siewnego i mogą być białe z ukośnym fioletowym paskiem – dla kategorii elitarny w stopniu PB/III lub PB/II (przedbazowy); białe – dla kategorii elitarny w stopniu B (bazowy); niebieskie – dla kategorii kwalifikowany C1 (kwalifikowany pierwszego rozmnożenia); czerwone – dla kategorii kwalifikowany C2 (kwalifikowany drugiego rozmnożenia).

Sprzedażą materiału siewnego kwalifikowanego mogą zajmować się tylko przedsiębiorcy lub rolnicy wpisani do rejestrów prowadzonych przez Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Nabywca materiału siewnego powinien żądać od sprzedającego odpowiednich dokumentów potwierdzających zakup, a na fakturze zakupu powinny się znaleźć informacje o materiale siewnym. Faktura jest niezbędna przy składaniu wniosku o dotację, a etykieta stanowi dowód w przypadku reklamacji.

Piszę o tym, bo niestety w latach po dużych wymarznięciach ozimin i konieczności przesiewu gatunkami jarymi, materiał kwalifikowany tych roślin schodził szybko, a to stwarzało możliwość szybkiego zarobku także nieuczciwym sprzedawcom. Zdarzały się sytuacje sprzedaży nasiona rzepaku jarego, który nie był materiałem siewnym w rozumieniu ustawy o nasiennictwie. WPIORiN stwierdzały przypadki etykiet podrobionych. Różnice pomiędzy etykietą urzędową, a podrobioną polegały na tym, że na marginesie (czarne tło) etykieta urzędowa zaopatrzona jest w napis „Jakość WE” oraz znak PIORiN, a na podrobionych tych napisów nie było. Na etykiecie urzędowej podany jest numer przedsiębiorcy natomiast na podrobionej występowała np. nazwa przedsiębiorcy. Na etykiecie urzędowej znajduje się rubryka „kraj produkcji”, a na podrobionej brakowało takiej rubryki. Etykieta urzędowa zaopatrzona jest w nr etykiety (numer ten jest niepowtarzalny), a na podrabianych brakowało numeru.

• Nasiona, w których materiałem zapasowym jest skrobia żyją dłużej, a te, w których jest dużo tłuszczu jak np. bobowate – żyją krócej. Tym bardziej nasiona łubinów (na zdjęciu), bobiku czy grochu, przed siewem trzeba dobrze sprawdzić

Na rynku bywało wiele oszustw w sprzedaży zbóż jarych. Rolnicy kupując kwalifikat w dobrej wierze otrzymywali materiał nie nasienny, ale paszowy. Zdarzały się incydenty ze sprzedażą materiału pszenicy ozimej jako jarej, która z powodu nieprzejścia jaryzacji nie mogła wydać plonu generatywnego. Miejmy nadzieję, że zima będzie łaskawa i wymarznięć nie będzie, ale o tych nauczkach z lat poprzednich trzeba pamiętać, trzeba znać swoje prawa, zawsze trzeba kupować produkty z fakturą.

Pisząc o materiale siewnym z własnego rozmnożenia, ale zwłaszcza o kwalifikatach, trzeba się odnieść do jakości materiału siewnego, który kupiliśmy rok temu, a który nam pozostał. Jego wartość do siewu w następnym sezonie zależy najbardziej od warunków przechowywania. Może to być bardzo dobry materiał siewny, ale trzeba go ocenić. Jeżeli taki materiał jest oryginalnie zapakowany i był odpowiednio przechowywany, w większości powinien mieć odpowiednie parametry. Podkreślam jednak, że przed siewem trzeba go zbadać, aby mieć jeszcze czas na zakup nowej partii. Generalnie wszystkie nasiona, w których materiałem zapasowym jest skrobia żyją dłużej, a te, w których jest dużo tłuszczu żyją krócej. Pewną niewiadomą dla jakości materiału z zapasów i zdolności kiełkowania ziaren (nasion) jest wpływ zaprawy użytej do zaprawiania. W tych sprawach warto skonsultować się z producentem zastosowanej zaprawy oraz firmą nasienną, od której rok temu kupiliśmy materiał siewny.

Jak długo nasiona roślin danego gatunku zachowują w określonych warunkach przechowywania zdolność kiełkowania (żywotność) jest niezwykle ważne i pozwala określić jak długo można przechowywać cenne rezerwy nasienne z poprzednich sezonów. Naukowcy rozróżniają w tym zakresie trzy typy długowieczności ziarna. Długowieczność gospodarczą (czas, w którym ziarniaki mają żywotność na poziomie wyznaczonych norm dla materiału siewnego), genetyczną (okres, w którym ziarniaki zachowują niezmienność genetyczną i nie wykazują mutacji) i biologiczną (cały okres życia ziarniaków do momentu całkowitej utraty zdolności kiełkowania).

• Duży wpływ na zdolność kiełkowania zbóż ma pogoda tuż przed zbiorem i w czasie zbioru. Najgroźniejsze jest porastanie ziarna – ziarniak drugi raz nie skiełkuje

W normalnych warunkach przechowywania, w magazynach w klimacie umiarkowanym, a więc w Polsce, ziarniaki zbóż zachowują wartość siewną zgodną z normami przez 2 do 4 lat. Najdłuższą długowieczność gospodarczą ze zbóż ma w kolejności jęczmień, pszenica, owies i żyto. Natomiast najdłuższą długowieczność biologiczną ze zbóż mają w kolejności owies (po 10 latach przechowywania zdolność kiełkowania ma jeszcze 30% ziarniaków), pszenica, jęczmień i żyto. Proszę te informacje traktować w formie ciekawostki, bo takie badania wykonuje się na ziarnie (nasionach) bez zaprawiania. Ponadto liczy się to, aby materiał siewny miał zdolność kiełkowania na poziomie co najmniej 85%.

Zawsze przed rozpoczęciem siewów kukurydzy mamy telefony Czytelników z zapytaniem, czy ziarno siewne kukurydzy, którego nie wykorzystali w poprzednim sezonie mogą wykorzystać w bieżącym. Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo jak pisałem wyżej, to zależy od wielu czynników. Co prawda w przypadku ziarna kukurydzy spotkać się można z badaniami, że po 1–2 latach przechowywania ziarniaki mają nawet większą zdolność kiełkowania niż w pierwszym roku po zbiorach. Trzeba jednak dodać, że te wyniki dotyczą ziarna magazynowanego w idealnych warunkach i niezaprawionego. Jeszcze raz podkreślę – materiał z zapasów trzeba poddać testowi kiełkowania. Jeżeli będzie on dobry, ale gorszy zdecydowanie od deklarowanej zdolności kiełkowania dla świeżego materiału dystrybuowanego wiosną, trzeba oczywiście odpowiednio zwiększyć normę wysiewu.

Pamiętajmy też, że w przypadku kukurydzy materiałem siewnym są mieszańce i użycie do siewu materiału z własnego rozmnożenia oznaczałoby co najmniej 20% obniżki plonowania, a ponadto jest zabronione prawem i karalne. W ostatnich latach zmieniła się też nieco polityka sprzedażowa hodowców i dystrybutorów materiału kwalifikowanego kukurydzy. Nie chodzi mi bynajmniej o ceny i promocje. Generalnie najbardziej poszukiwane nowe odmiany są prawdopodobnie już wysprzedane. Im bliżej do siewów, tym mamy mniejszy wybór odmian. Przy problemach z ptakami i dzikami pamiętajmy też przy zamawianiu materiału siennego kukurydzy o odpowiednio wcześniejszej deklaracji, że chcemy np. doprawić ziarno zaprawą Mesurol. Pamiętajmy też, że producent środka zaleca stosowanie tej zaprawy na krótko przed siewem, a nie pół roku przed siewem.