Jak pozbyć się stonki ziemniaczanej?

Niestety, rosnąca presja szkodnika wymaga bardziej intensywnej ochrony, a to podnosi ryzyko odporności. Podobnie jak opisywany tydzień temu słodyszek rzepakowy również stonka jest w różnym stopniu (zależnie od rejonu Polski) odporna na substancje czynne, głównie z grupy pyretroidów. Stonce w nabywaniu odporności sprzyja ocieplanie klimatu (coraz częściej występuje drugie, letnie pokolenie szkodnika), możliwość 2–3-letniej diapauzy, a także koncentracja upraw i monokultura uprawy ziemniaków.

Jak tworzą się odporne superosobniki szkodników? Co jeszcze sprzyja tworzeniu odporności i jak temu zjawisku przeciwdziałać? Ponieważ insektycydy stosowane na plantacjach wielkoobszarowych trafiają na ogromne liczebnie populacje owadów, a to stwarza warunki dla działania tzw. doboru różnicującego. W wyniku tego część populacji przeżywa i są to osobniki o pewnych określonych wartościach cech, sterujących rozwojem i metabolizmem szkodników. Intensywna ochrona insektycydowa powtarzana podobnymi substancjami aktywnymi przez wiele lat powoduje, że z pokolenia na pokolenie przy życiu pozostaje coraz większa liczba szkodników o zwiększonej tolerancji lub odporności na konkretną toksynę lub grupę toksyn. Szybkość powstawania populacji odpornych uzależniona jest głównie od czynników genetycznych zwalczanego gatunku. Poza genetyką owadów, ich odporność mogą modyfikować i przyspieszać inne czynniki – duża powierzchnia chronionych upraw, liczba zabiegów insektycydowych, właściwości stosowanych substancji aktywnych.

Wieloletnie badania nad mechanizmami odporności stonki ziemniaczanej oraz nad toksykologią i mechanizmami działania substancji aktywnych stosowanych w środkach do jej zwalczania, pozwalają na aktualizowanie strategii skutecznego zwalczania szkodnika zapobiegających jednocześnie tworzeniu odporności. Strategie te opierają się na stałym monitoringu poziomu wrażliwości omawianych szkodników, badaniach nad działaniem substancji aktywnych insektycydów oraz mechanizmami ich detoksykacji.

• Insektycydy mają dokładnie opisane optymalne dawki, warunki i terminy stosowania w celu zwalczania stonki ziemniacznej. Niestety, w praktyce zdarzają się błędy. Produkt, który dobrze zwalcza tylko konkretne stadium larwalne nie zwalczy chrząszczy. Podana owadom dorosłym dawka zwiększy tolerancję a potem uodporni szkodniki na konkretną toksynę

W świetle badań prowadzonych w IOR–PIB w Poznaniu można stwierdzić, że w dniu dzisiejszym grupą chemiczną, w której nadal istnieje największe ryzyko odporności lokalnych populacji stonki ziemniaczanej są pyretroidy. Głównym mechanizmem odpowiedzialnym za gorszą skuteczność zabiegów chemicznych przeprowadzanych przy użyciu pyretroidów jest enzymatyczny metabolizm oksydacyjny prowadzący do szybkiego rozkładu tych związków chemicznych w organizmach stonki ziemniaczanej. Co ważne, to że stonka może pozostawać w fazie uśpienia (diapauzie) przez okres 2–3 lat. To zdaniem naukowców z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, którzy opracowali ulotkę pt. „Strategia przeciwdziałania odporności słodyszka rzepakowego i stonki ziemniaczanej na insektycydy” – ma duże znaczenie dla przeżywalności gatunku i przekazywania cech związanych z odpornością. Stonka ziemniaczana zimuje w stadium chrząszcza w ziemi lub w ściółce, na głębokości 10–20 cm. Wiosną chrząszcze migrują w poszukiwaniu roślin żywicielskich. Stonka ziemniaczana pojawia się później, gdy gleba na głębokości zimowania owada nagrzeje się do około 14°C, co ma miejsce w drugiej, a najczęściej w trzeciej dekadzie maja i na początku czerwca.

Samice stonki ziemniaczanej są bardzo płodne. Średnio składają około 700 jaj, a maksymalnie nawet do 3000. Samice słodyszka rzepakowego składają około 100–200 jaj. Inkubacja jaj trwa u omawianych gatunków około 9–10 dni. Po wyjściu z jaj larwy stonki ziemniaczanej przechodzą cztery stadia rozwojowe. Larwy przepoczwarczają się w glebie. Czas trwania cyklu rozwojowego wynosi średnio 45–50 dni, przy czym decydującym czynnikiem wpływającym na tempo rozwoju jest temperatura. Młode chrząszcze, które po przepoczwarczeniu wychodzą latem z ziemi, intensywnie żerują, przygotowując się do zimowania. W ciągu roku występuje zasadniczo jedno pokolenie, choć w latach ciepłych, o dłuższym okresie występowania wysokich temperatur, u stonki ziemniaczanej rozwija się drugie, letnie pokolenie.

• Larwy L4 po przemieszczeniu się do gleby przeobrażają się w poczwarki (na zdjęciu), a te po ok. 3 tygodniach przekształcają się w chrząszcze pokolenia letniego. Możliwość rozwoju drugiego pokolenia podnosi ryzyko odporności stonki

Wiele przykładów badań na temat odporności różnych szkodników na substancje aktywne insektycydów pokazuje, że zaniechanie oprysków na sezon, najlepiej dwoma środkami, na które szkodniki wytworzyły odporność powoduje, że ta odporność w populacji zanika i skuteczność insektycydów powraca. W strategii przeciwdziałania odporności szkodników ważnym elementem jest unikanie stosowania zabiegów tym samym środkiem lub tą samą substancją aktywną. Jak powinniśmy postępować? Zalecane przez IOR–PIB środki z grupy neonikotynoidów, pyretroidów i innych, należy stosować przemiennie. W przypadku silnej odporności miejscowej populacji szkodnika na pyretroidy należy czasowo (na rok najlepiej dwa lata) wyłączyć tę grupę środków ze stosowania.

Wieloletni monitoring prowadzony przez IOR pokazuje, że np. odporność stonki ziemniaczanej na pyretroidy spadała w latach 2007–2013, ale w roku 2014 ponownie zaczęła wzrastać. Wzrost odporności dotyczy głównie Polski Centralnej. W Polsce Południowo-Wschodniej poziom odporności stonki ziemniaczanej jest najniższy. Bardzo podobna sytuacja dotyczy substancji z grupy neonikotynoidów, ale poziom odporności na produkty zaliczane do tej grupy jest zdecydowanie niższy. Zaobserwowano niski i zróżnicowany na terenie kraju poziom odporności szkodnika na chloropiryfos i metaflumizon.