Jakie rośliny na międzyplon ozimy?

Siew międzyplonów ozimych przypada na koniec lata, a celem ich uprawy jest uzyskanie plonu wartościowej zielonki wczesną wiosną następnego roku. Zielonki zbiera się w maju, zwykle na paszę dla przeżuwaczy. Wczesny termin zbioru tych polonów umożliwia uprawę wielu roślin w plonie wtórym. Można też kontynuować użytkowanie międzyplonu ozimego, w którego składzie są życice.

We wcześniejszych artykułach pisaliśmy o wielu rodzajach międzyplonów ścierniskowych na wczesne, średnio wczesne i późne terminy siewu. Te plonują do jesieni, ale ich uprawa z powodu niedoboru wilgoci latem bywa zawodna. Uprawa poplonów ozimych jest bardziej pewna, ale ich plony zbiera się dopiero wczesną wiosną. To z kolei niesie pewne ryzyko wystąpienia niedoborów wody dla roślin następczych na plon wtóry, sianych w maju następnego roku. Najlepiej jest po nich uprawiać rośliny, które również wykorzystamy na cele paszowe, czyli przede wszystkim kukurydzę na kiszonkę, ale też słonecznik, ewentualnie ziemniaki lub soję.

Wybór rośliny na międzyplon ozimy lub mieszanki roślin powinien być podyktowany wieloma czynnikami. Decyduje o tym termin zejścia rośliny przedplonowej i plan uprawy rośliny następczej po poplonie. Ważne jest dopasowanie roślin poplonowych do warunków glebowych. Przy siewie poplonów ozimych można też realizować inne cele, jak zwalczanie konkretnych uciążliwych gatunków chwastów, których nie możemy się pozbyć w innych uprawach głównych. Duże znaczenie przy wyborze ma jednak wartość paszowa i możliwość konserwacji zbieranego plonu. Najwartościowszą paszę poplonową na wiosnę dają mieszanki szybko rosnących i zimujących roślin motylkowych z trawami lub zbożami albo z rzepakiem ozimym.

• Mieszanka gorzowska należy do najwydajniejszych poplonów, ale wymaga stosunkowo łagodnego przebiegu zimy. W naszych warunkach jest najbardziej przydatna i najwierniej plonująca w zachodniej części kraju. W typowym, książkowym składzie mieszanki gorzowskiej do obsiewu hektara powinno znajdować się: 20 kg życicy wielokwiatowej, 40 kg wyki ozimej i 20 kg nasion inkarnatki, ale te proporcje można i warto modyfikować dostosowując do warunków glebowo-klimatycznych

Poplony ozime wymagają starannej uprawy przed siewem, optymalnego nawożenia oraz niezbyt późnego siewu. Zwykle wysiewa się poplony ozime w drugiej połowie sierpnia, aby zdążyły uzyskać odpowiedni rozwój wzmacniający ich mrozoodporność. W przypadku żyta w czystym siewie obowiązuje oczywiście optymalny termin siewu dla tego gatunku, czyli wrzesień.

Po zbiorze rośliny przedplonowej dla poplonu ozimego należy możliwie szybko przerwać ewaporację (zahamować płytką uprawką utratę wody przez parowanie z gleby), a potem wykonać orkę przedsiewną na średnią głębokość. Pod siew większości roślin orka przedsiewna musi być odpowiednio wczesna, aby gleba mogła osiąść, co ma znaczenie dla żyta, ale i innych gatunków z drobnymi nasionami będących składnikiem mieszanek poplonowych.

Poplony ozime wymagają odpowiedniego nawożenia i na plon wiosenny pobierają z hektara od 80 do 100 kg N, od 60 do 80 kg K2O i od 30 do 40 kg P2O5. Nawożenie powinno być zoptymalizowane, tj. powinno uwzględniać zasobność gleby (analiza chemiczna ważna przez 4 lata), wartość stanowiska wynikającego z gatunku rośliny przedplonowej, czy mineralizację azotu wynikającą z jakości gleby i przyoranych resztek pożniwnych.

Rośliny na poplony ozime powinniśmy wybierać z uwzględnieniem warunków klimatycznych w miejscu ich uprawy. Co innego można bowiem uprawiać w południowo-zachodniej Polsce, a co innego w północno-wschodniej. Najbardziej mrozoodpornymi i zimotrwałymi gatunkami są wyka ozima i żyto ozime. Cennymi roślinami na poplony ozime, ale też wrażliwymi na mrozy są życica wielokwiatowa i inkarnatka. Dlatego w rejonach o surowszych warunkach klimatycznych warto i trzeba zastępować wrażliwe komponenty mieszanek tymi bardziej mrozoodpornymi i zimotrwałymi. Np. wrażliwszą życicę wielokwiatową można zastąpić życicą trwałą lub życicą mieszańcową i zmniejszyć ilość wysiewu inkarnatki w mieszance.

Najbardziej sprawdzonym poplonem jest mieszanka gorzowska, wysiewana w rozmaitych ilościach komponentów, np.: wyka ozima – 40–50 kg/ha + inkarnatka – 16–20 kg/ha + życica wielokwiatowa – 16–20 kg/ha. Mieszankę gorzowską wysiewa się w drugiej połowie sierpnia, zwykle wszystkie składniki razem rzędowo w rozstawie co 12–15 cm i nie głębiej niż 1,5 cm.

• Inkarnatka rośnie szybko, bujnie i jest ważnym składnikiem białkowym mieszanki gorzowskiej, poznańskiej i swojeckiej
  

Z uwagi na różną wielkość nasion i inne zalecane głębokości ich siewu można np. o 10–14 dni wcześniej wysiać wykę ozimą i następnie rzędowo dosiać życicę i inkarnatkę, które kiełkują i rosną szybciej. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy sami komponujemy mieszankę gorzowską i pod warunkiem, że uda nam się kupić oddzielnie nasiona komponentów tej mieszanki. Wtedy ilości wysiewu poszczególnych składników możemy zmniejszać lub zwiększać, zależnie od warunków klimatycznych i glebowych.

Struktura zebranej w maju następnego roku mieszanki zależy od przebiegu warunków pogodowych. Wartość poplonu zwiększają intensywne odmiany życicy wielokwiatowej, z korzystnym rozkładem plonowania w poszczególnych odrostach w całym okresie wegetacji. Istotną cechą odmian życicy wielokwiatowej jest ich dobra energia odrastania wiosną oraz po zbiorze pierwszego i drugiego odrostu. Odmiany uprawne życicy mieszańcowej natomiast różnią się między sobą plennością oraz rozkładem plonowania w sezonie wegetacji. Jeżeli sami komponujemy mieszankę gorzowską, warto wcześniej zapoznać się z charakterystyką odmian życicy mieszańcowej, które mogą być w typie życicy wielokwiatowej, typie pośrednim lub w typie życicy trwałej (niskie).

Zebraną zielonkę mieszanki gorzowskiej można przeznaczyć na bieżące żywienie przeżuwaczy, na sianokiszonkę lub siano. W korzystnych warunkach pogodowych można w maju zebrać plon 20–25 ton zielonki z 1 ha. Po sprzątniętym pokosie można przejść do uprawy roślin w plonie wtórym (kukurydza, soja, ziemniaki) albo ponownie zasilić życicę dawką 60–70 kg N/ha, aby w połowie sierpnia zebrać 150–200 q zielonki z hektara. Jeżeli na tym stanowisku przewiduje się rośliny ozime, to po zbiorze tego pokosu należy wykonać uprawę przedsiewną. W przypadku planowanej uprawy roślin jarych można życicę jeszcze raz nawieźć azotem (30–40 kg/ha) i znów zebrać ok. 150 q/ha zielonki wczesną jesienią. Zamiast kosić ten odrost życicy, przed orką można po prostu wypasać.

• Życica wielokwiatowa (na zdjęciu odmiana Gaza), idealna na gleby żyźniejsze i dostatecznie uwilgotnione,  jest trawą o szybkiej wegetacji i bujnym wzroście, przy wysokiej wartości pokarmowej. Życica mieszańcowa w porównaniu z wielokwiatową jest bardziej zimotrwała, obficiej ulistniona i rytmem rozwojowym bardziej dostosowana do wyki ozimej

Mieszanka poznańska może być uprawiana w sroższych warunkach niż gorzowska, gdzie jest ryzyko wymarzania życicy wielokwiatowej. Mieszanka taka składa się wg różnych źródeł z: wyki ozimej – 40–50 kg/ha + inkarnatki – 20 kg/ha + życicy trwałej – 16 do 20 kg (przy czym norma dla odmian diploidalnych to 10–12 kg, a tetraploidalnych 16–20 kg/ha).

Przy wysiewie w końcu sierpnia mieszanka ta daje duże plony zielonki w następnym roku. Pierwszym zabiegiem wiosną, możliwie jak najwcześniej, jest nawożenie azotowe w dawce do 60 kg N/ha. Większych dawek nie poleca się, ponieważ mogą one powodować zmniejszenie udziału motylkowych w plonie mieszanek. Zielonkę można skosić i zakisić po bezpośrednim zebraniu z łanu. Korzystniej jest jednak ściąć mieszankę na pokosy, podsuszyć na pokosach, zebrać z pokosów i kisić jako podsuszoną. Termin zbioru mieszanki z przeznaczeniem na susz wyznacza kwitnienie wyki.

• Wyka ozima jest komponentem mieszanki gorzowskiej i bardzo dobrze sprawdzasię w dwuskładnikowej mieszance z żytem. Tworząc własne mieszanki międzyplonu ozimego, pamiętajmy, że nadaje się do tego tylko wyka ozima (kosmata). Na zdjęciu pokazujemy akurat wykę jarą siewną – odmiana Ina

Najbardziej odporną na mrozy wydaje się mieszanka swojecka, ale wymaga dość żyznych stanowisk. Nie ma w jej kompozycji wrażliwych życic. Mieszanka swojecka składa się z: wyki ozimej – 40 kg/ha + inkarnatki – 20 kg/ha + żyta – 60 kg/ha. Inkarnatkę i wykę ozimą należy wysiać w połowie sierpnia, a żyto dosiać w 15–20 dni później, aby przy szybszym kiełkowaniu i wzroście nie przygłuszyło wcześniej wysianych roślin.

Przy uprawie żyta w międzyplonie ozimym na paszę duże znaczenie ma dobór odmian. Bardziej przydatne na paszę są odmiany typu zielonkowego, charakteryzujące się większą odpornością na choroby i wczesną suszę wiosenną oraz dobrze wykorzystujące wodę jesienną i zimową. Poza tym wyróżniają się wczesnym wznawianiem wegetacji wiosną i dobrym przyrostem biomasy przy niższych temperaturach powietrza. Na rynku nasiennym są interesujące odmiany żyta typu zielonkowego np. Pastar Poznańskiej Hodowli Roślin oraz Sellino i Magnifico hodowli KWS. Międzyplon z żyta można też wykorzystać na biomasę dla biogazowni i w tym przypadku dobór odmian ma mniejsze znaczenie.

Wysiewu międzyplonu żyta dokonuje się zaprawianym ziarnem o sprawdzonej sile kiełkowania w ilości 170–180 kg/ha. Warunkiem uzyskania wczesną wiosną dobrej paszy objętościowej jest wysiew takiego międzyplonu do 10 września oraz pogłówne nawożenie azotem w ilości 120–150 kg/ha przed ruszeniem wegetacji. Bezpośrednio przed siewem ziarna trzeba zastosować nawożenie podstawowe w zależności od zasobności gleb w składniki pokarmowe w kg/ha: 20–30 N, 30–40 P₂O₅ i 60–80 K₂O.

Użytkowanie biomasy wykorzystywanej na pasze można rozpocząć już w formie pastwiskowej a później jako zielonkę do bezpośredniego skarmiania aż do fazy początku kłoszenia żyta. Nadwyżki zielonki koszonej w tej fazie wzrostu przeznacza się na kiszonkę (GPS), która stanowi rezerwę paszową w gospodarstwie rolnym.

• W międzyplonach ozimych termin zbioru wyznacza najczęściej kwitnienie wyki. Jest to jednak płynne kryterium i zależy od udziału pozostałych składników międzyplonu, a także kierunku użytkowania (zielonka, sianokiszonka)

Żyto można też uprawiać w wielu wariantach mieszanek dwuskładnikowych na międzyplon ozimy. Bardzo dobrym partnerem dla żyta jest wyka ozima (kosmata). Taka mieszanka jest doskonałym rozwiązaniem dla rejonów z bardziej srogimi zimami, gdzie zimotrwała wyka zastępuje inkarnatkę. Żyto ozime z wyką ozimą można siać w ilości odpowiednio 80–90 kg/ha ziarna żyta + 60–70 kg/ha nasion wyki ozimej. Zaletą tej mieszanki jest i to, że można ją siać nieco później niż wcześniej omówione, tj. do końca sierpnia. Na lepszych glebach zamiennym komponentem dla żyta może być pszenżyto i pszenica. Żyto można wysiewać w poplonie ozimym także z rzepakiem lub rzepikiem w ilości odpowiednio ok. 100 kg/ha ziarna żyta i ok. 4 kg/ha nasion rzepaku (rzepiku).

(zdjęcia: Marek Kalinowski; zdjęcie główne: pixabay)