W ograniczaniu brunatnej plamistości liści pomagają zabiegi przyspieszające mineralizację resztek pożniwnych po zbiorze porażanych gatunków zbóż. Ważny jest też dobór do uprawy odmian tolerancyjnych i odpornych. W ochronie chemicznej kluczowa jest wiedza o biologii rozwoju sprawcy choroby, właściwy monitoring i umiejętność rozpoznawania objawów.
Kiedy wzrasta zagrożenie DTR?
Dziś przypominamy biologię rozwoju i najważniejsze informacje o brunatnej plamistości liści zbóż. Jak można wyczytać z opisów brunatnej plamistości liści, zaczęła zagrażać w Polsce w uprawie pszenicy całkiem niedawno, bo w latach 80. ubiegłego wieku. Jej znaczenie i szkodliwość w pszenicy, ale także w pszenżycie i życie, wzrasta. Przy korzystnych warunkach dla rozwoju brunatna plamistość liści pozostawiona bez zwalczania może przyczynić się do straty 50% plonu. Choroba ta jest najbardziej powszechna w rejonach z klimatem chłodnym i wilgotnym. Pojawia się głównie w okresie strzelania w źdźbło i liścia flagowego zbóż.
Potoczną i używaną na różnych spotkaniach nazwą brunatnej plamistości liści zbóż jest DTR. Niezależnie jednak, czy ktoś powie DTR-ka, czy brunatna plamistość liści oznacza to tę samą chorobę. Wielu rolników dziwi pewnie, że wyjaśniam taki – wydawałoby się – banał, ale proszę wierzyć, że jest wielu plantatorów, a nawet doradców, dla których to dwie różne choroby. Takie podwójne nazewnictwo wynika z uznanej polskiej nazwy choroby, czyli brunatnej plamistości liści oraz ze skrótu od nazwy łacińskiej stadium konidialnego grzyba – Drechslera tritici-repentis, czyli DTR. Uzupełniając dodam, że stadium workowym jest Pyrenophora tritici-repentis.
- Obecność małego, jasnego oczka w centrum owalnej brunatnej plamy otoczonej rozmytą chlorotyczną obwódką jest charakterystyczne dla brunatnej plamistości liści. Taki obraz choroby pojawia się mniej więcej w tydzień od pierwszych niespecyficznych oznak infekcji i, jak widać, plamy mogą się zlewać i szybko zająć prawie cały liść
Kiedy na liściach i kłosie są brunatne plamy
Przejdźmy do szczegółów biologii patogenu. Otóż stadium workowe Pyrenophora tritici-repentis tworzy się na resztkach porażonych roślin, a Drechslera tritici-repentis za pomocą zarodników rozprzestrzenia się w okresie wegetacji. Źródłem infekcji dla nowych zasiewów są zatem zarodniki pochodzące z resztek pożniwnych, jak i z powietrza. Porażeniu zasiewów brunatną plamistością liści sprzyjają płodozmiany zbożowe, zwłaszcza przedplon po pszenicy, no i oczywiście zbyt gęste siewy. Najszybciej choroba rozwija się przy temperaturze 10–18°C i wilgotności na poziomie 90%.
Objawy brunatnej plamistości liści występują głównie na liściach roślin, przechodząc z czasem na pozostałe organy. W miejscu rozpoczęcia infekcji na dolnych liściach pojawia się mała owalna plama barwy żółtej lub brunatnej. Po dwóch dniach widać ciemne przebarwienie, które przekształca w ciągu 3–4 dni w wyraźną ciemną plamę wielkości ok. 3 mm. Obecność oczka w centrum plamy, otoczonej rozmytą, chlorotyczną obwódką, jest charakterystyczne dla brunatnej plamistości liści.
W ciągu 4–6 dni po infekcji dochodzi do tworzenia się przejaśnienia, które wygląda jak biały punkt (oczko) w centrum plamy. Forma i wielkość przejaśnienia zależna jest od wpływu środowiska i reakcji odmiany. W ciągu 6–8 dni po infekcji rozwój przejaśnienia prowadzi do zamierania. Na starszych liściach plamy łączą się ze sobą, a liście całkowicie żółkną i brunatnieją. W przypadku silnego porażenia zasychają.
Rozwojowi choroby sprzyjają liczne opady w okresie wegetacji i duża wilgotność powietrza. W sprzyjających warunkach następuje obfite zarodnikowanie. Objawy powodowane przez brunatną plamistość liści mogą być mylone z plamami wywołanymi przez sprawcę septoriozy plew. Objawy brunatnej plamistości występują głównie na liściach, ale mogą być widoczne także na innych częściach rośliny. Można je obserwować także na kłosach w postaci 1–2-milimetrowych, brązowych plam na środkowej części plew.
- W przypadku brunatnej plamistości liści, na początku brunatne plamy są niewielkie – średnicy 3 mm i otoczone jaśniejszymi, rozmytymi chlorozami
- Brunatna plamistość liści poraża także kłos. Objawia się na plewkach brązowymi, małymi plamkami (1–2 mm) w środkowej części kłosa
Zadziałaj chemicznie dopiero po przekroczeniu progu
Do niechemicznych metod ograniczania brunatnej plamistości liści lub – jak kto woli – DTR-ki, należy m.in. niszczenie resztek pożniwnych i stosowanie zabiegów przyspieszających mineralizację resztek pożniwnych. Należy unikać uprawy zbóż po gatunkach porażanych, czyli po życie, pszenżycie i pszenicy. Bardzo ważny jest zatem odpowiedni płodozmian, ale też optymalizacja nawożenia azotowego i szukanie odmian o większej odporności.
Decyzja o chemicznej ochronie i ograniczaniu brunatnej plamistości liści musi być poprzedzona lustracją łanu i obserwacją oznak infekcji. Trzeba zatem określić stopień porażenia, a decyzję o zabiegu chemicznym podjąć po przekroczeniu orientacyjnych progów szkodliwości. Przypomnę w tym miejscu, że progi są orientacyjne i w praktyce rzadko zdarza się, aby na liściu były oznaki tylko jednej choroby. Jeżeli roślina jest porażona przez kilka chorób jednocześnie, to oczywiste jest, że próg szkodliwości (czyli porażenie, które może przynieść realne straty w plonie i straty ekonomiczne) będzie na niższym poziomie.
Chorobę należy monitorować od wiosny w fazie krzewienia (BBCH 21–29) oraz od fazy 1 kolanka do fazy kłoszenia (BBCH 31–59). Należy wtedy prowadzić lustracje na plantacjach zbóż, obserwując po przekątnej pola 50 roślin i analizować na obecność charakterystycznych plam na liściach lub kłosach wywołanych przez sprawcę choroby.
Progiem szkodliwości brunatnej plamistości liści w porażanych gatunkach, czyli w pszenicy, pszenżycie i życie jest: w fazie krzewienia (BBCH 21–29) – 10–15% roślin z pierwszymi objawami porażenia i utrzymuje się duża wilgotność (ok. 90% wilgotności względnej powietrza); w fazie strzelania w źdźbło (BBCH 30–39) do kłoszenia (BBCH 50–59) – gdy opanowane zostaje 5% liści z objawami porażenia.
Jeżeli choroba wystąpi w dużym nasileniu, należy pamiętać, że zwalczą ją tylko pełne zarejestrowane dawki fungicydów. Większość skutecznych na DTR-kę produktów to fungicydy dwuskładnikowe zawierające strobiluryny i triazole.
- Pamiętajmy o możliwościach tkwiących w genetyce odmian, które bardzo różnią się podatnością na choroby. W publikacjach COBORU można zapoznać się z tolerancją odmian na choroby, w tym na brunatną plamistość liści (DTR). W skali 9-stopniowej z odmian ozimych najwyższą wycenioną na 8,2 jest od miana SY Cellist, a ocenę 8 mają odmiany: SY Yukon, SU Banatus, Revolver, Circus, Hybery i LG Egmon. Wśród odmian jarych pszenicy najwyższą ocenę (7,8) uzyskały odmiany KWS Dorium i Syntia
Fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 16/2022 na str. 24. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
