Kiedy kukurydza ziarnowa jest gotowa do zbioru?

W skali kraju plantacje kukurydzy są bardzo zróżnicowane. Na przykład firma Syngenta pokazująca rolnikom 12 września kolekcję 19 odmian kukurydzy w Budziszowie k. Kobierzyc (Dolnośląskie) dwa dni wcześniej wykonała ich próbny zbiór. Średnia wilgotność ziarna w dniu 10 września wyniosła 24,4% (rozpiętość od 20,1% do 28,3%). Relację z tego spotkania na Polu Klasy S przedstawimy za tydzień. Niezależnie jednak od stanu plantacji kukurydzy przeznaczonej na ziarno, bo z wielu już zebrano, warto przypomnieć i wyjaśnić kilka szczegółów oceny terminu zbioru.

Termin zbioru przypada zwykle na 2–4 tygodnie po pojawieniu się czarnej plamki. Nie można tego terminu przeciągać z uwagi na malejące tempo oddawania wody i rosnące zagrożenia ze strony fuzariozy kolb. Zwlekanie ze zbiorem obniża jakość ziarna, ale też naraża plantację na straty z tytułu osypywania się ziarna (zwłaszcza ziarno typu dent) oraz lawinowo rosnące zagrożenie stratami powodowanymi przez dziki.

Z obserwacji wieloletnich wynika, że w polskich warunkach ziarno kukurydzy podczas korzystnej słonecznej i wietrznej pogody obniża swoją wilgotność we wrześniu w tempie od 0,75 do 1% dziennie. Od początku do połowy października to tempo jest mniejsze i wynosi od 0,5 do 0,75% dziennie. W drugiej połowie października i na początku listopada ziarniaki w najlepszych warunkach pogodowych obniżają wilgotność od 0,25 do 0,5% dziennie. Po połowie listopada oddawanie wody ustaje, a w najlepszym razie sięga 0,25% dziennie. Patrząc na pogodę za oknem i temperatury do 20 września sięgające lokalnie do 30 st. C, to tempo oddawania wody jest wyższe, zwłaszcza u odmian z ziarnem typu dent.

Pojawienie się czarnej plamki jest najbardziej pomocne w ocenie zbliżającego się terminu zbioru ziarna. Pojawia się ona wraz z osiągnięciem dojrzałości fizjologicznej. Najpóźniej miesiąc od tego momentu powinniśmy zbierać ziarno. Wspomniana plamka może być czarna lub brązowa, pojawia się w miejscu umocowania ziarniaka do osadki kolby, a jej pojawienie oznacza, że został odcięty dopływ wody i substancji pokarmowych z rośliny do ziarniaka.

Czarna plamka kończy fazę nalewania ziarna, które od tego momentu traci wodę. Ponieważ przerwaniu ulega połączenie ziarniaka z rośliną, woda nie wraca do łodyg i odparowywana jest od tego momentu bezpośrednio przez ziarniaki, przez wierzchołek kolby i liście okrywowe kolby. W momencie pojawienia się czarnej plamki wilgotność ziarna oscyluje zwykle od 25% (w dobrych warunkach pogodowych i u wczesnych odmian) do 40% (u odmian późniejszych i w gorszych warunkach pogodowych).


Fot. Marek Kalinowski

• Denty zwane są typem „koński ząb”. Ich dojrzałe ziarno posiada charakterystyczne zagłębienie (podobnie jak u zębów koni), które powstaje na skutek wysychania wnętrza i zapadania się okrywy ziarniaka. Ten sposób szybkiej utraty wody przez miękką przednią stronę ziarniaka dent określa się mianem „efektu kominowego”

Tempo dosychania ziarniaków jest różne dla typu dent i flint, i to trzeba brać pod uwagę przy planowaniu zbioru. Odmiany z ziarnem typu den zaczynają oddawać wodę z ziarniaków później, ale od fazy czarnej plamki odbywa się to bardzo szybko. Odmiany z ziarnem typu flint tracą wodę z ziarniaków wcześniej, systematycznie, ale powoli. W efekcie tych różnic w oddawaniu wody odmiany dent w stosunku do odmian flint z tej samej klasy wczesności FAO w okresie zbioru mają zwykle ziarno o 2–3% suchsze. Teoretycznie suchsze denty wskazują, że powinny być zbierane wcześniej, ale przyjmuje się, że ziarno dent powinno zbierać się w momencie od 30% i mniej wilgotności ziarna, a flinty od 35% i mniej wilgotności ziarna.

Ziarno typu dent powinno zbierać się później, bo ten typ szybko traci wodę dopiero od fazy czarnej plamki i w porównaniu z flintami odbywa się to gwałtownie. Wynika to z tego, że przednia strona ziarniaka typu dent po osiągnięciu dojrzałości fizjologicznej (czarna plamka) pozostaje bardziej miękka niż flint i jest przepuszczalna dla wody, a pozostała boczna część ziarniaka twardnieje. Odmiany flint ze szklistą skrobią wraz z zaawansowaniem procesu dojrzewania tworzą szybko twardniejącą przednią stronę ziarniaka, która jest bardzo trudno przepuszczalna dla wody. Wskutek tego rośliny, dojrzewając wyhamowują tempo oddawania wody.

Z tych prostych przyczyn i różnic w pozbywaniu się wody z ziarniaków nigdy ziarna flint nie dosuszymy na polu do takiego poziomu jak ziarna dent. Między innymi dlatego flinty powinniśmy zbierać nieco wcześniej. Pozostawiając odmiany dent na zbiór po odmianach flint pamiętajmy jednak o ich pewnej słabości. Jest nią, niestety, skłonność do osypywania ziarna. Przy znacznych opóźnieniach zbioru straty ziarna dent mogą dochodzić do 10%. Zupełnie inaczej jest z ziarnem flint, które nie osypuje się bo dość mocno trzyma się osadki. Taka jest reguła, ale znaczenie mają też cechy odmianowe mieszańców kukurydzy.

Największa presja grzybów Fusarium powodujących fuzariozę kolb kukurydzy w polskich warunkach zbiega się zwykle z okresem optymalnej dojrzałości kukurydzy na ziarno. W tym roku zagrożenie będzie niewielkie z uwagi na przyspieszone zbiory kukurydzy, ale tego zagrożenia nie można bagatelizować, bo radykalnie może wzrosnąć na plantacjach uszkodzonych przez omacnicę. Mimo trwającego ciepła, od 23 września zapowiadano ochłodzenie i opady. To sprzyja też powstawaniu mgły i porannej rosy, a to stwarza doskonałe warunki wilgotnościowe dla szybkiego rozwoju grzybów Fusarium.

W rozwoju kukurydzy krytycznym momentem bardzo szybkiej i gwałtownej infekcji roślin i kolb przez Fusarium i inne grzyby jest pierwszy jesienny przymrozek. Choć fuzarioza kolb powoduje niewielkie ubytki plonu, ale znacznie pogarsza jakość ziarna, a nawet dyskwalifikuje plon do wykorzystania na paszę. Winne są oczywiście produkowane przez grzyby metabolity drugorzędowe – mikotoksyny.