W ograniczaniu mączniaka prawdziwego zbóż i traw zaleca się wykonanie podorywki i starannej orki w celu zniszczenia resztek pożniwnych, na których dojrzewają owocniki. Należy unikać zbyt gęstego siewu i przenawożenia azotem, unikać sąsiedztwa form jarych i ozimych tych samych gatunków zbóż i uprawiać odmiany odporne.
Mączniak prawdziwy - co to takiego?
Sprawca choroby może zimować w postaci grzybni na oziminach i trawach wieloletnich, skąd w okresie wiosny przenosi się na zboża. Grzyb jest gatunkiem zróżnicowanym biologicznie i charakteryzuje się formami specjalnymi, które porażają określone gatunki zbóż, najsilniej pszenicę, jęczmień oraz w mniejszym stopniu żyto, owies i pszenżyto. Nawet krótkie okresy zwilżenia roślin przez rosę lub mgłę wystarczą do silnego rozwoju i rozprzestrzeniania się choroby.
Mączniak prawdziwy zbóż i traw ma idealne warunki rozwoju, kiedy temperatura w dzień wynosi 12–20 st. C a w nocy 5–12 st. C. Mączniak nie potrzebuje przy tym wilgoci. Do rozwoju potrzebuje odrobinę słońca, ale wystarczy mu mniej niż 5 godzin nasłonecznienia. W praktyce grzyb może obejść się bez wody, bo wystarczy mu para wodna wydostająca się z roślin w czasie transpiracji przez aparaty szparkowe. Może dojść do sytuacji, że jest wysoka temperatura, od miesiąca nie spadła nawet kropla deszczu, a w łanach zbóż pojawiają się masowo nowe infekcje mączniaka.
Ponieważ rolnicy dość dobrze chronią w zbożach liść flagowy, ten grzyb zaczyna coraz częściej schodzić na podstawę źdźbła i tam otwiera bramę do infekcji podstawy źdźbła przez inne patogeny. Jeżeli jednak łan nie jest chroniony, mączniak prawdziwy może atakować wszystkie organy od podstawy źdźbła po liść flagowy i kłos. Choroba może doprowadzić do spadku plonu o 40%.
Mączniak prawdziwy – objawy występowania
Pierwsze objawy choroby na zbożach ozimych można obserwować już jesienią. Mączniak prawdziwy zbóż i traw inkubuje w temperaturze 15 st. C ok. 5 dni po czym w zależności od przebiegu temperatury w okresie od 3 do 7 dni po infekcji pojawiają się na roślinach pierwsze objawy choroby. Szybki rozwój choroby następuje jednak w okresie późnowiosennym i letnim.
Choroba opanowuje najpierw liście dolne, następnie stopniowo górne, a w sprzyjających warunkach może opanować całą roślinę łącznie z kłosem. Na liściach, pochwach liściowych, źdźbłach, przeważnie po wykłoszeniu, a niekiedy nawet na kłosach, występuje początkowo biały lub szarobiały nalot złożony z grzybni i zarodników konidialnych grzyba.
- Silne porażenie mączniakiem widać z daleka. Pamiętajmy jednak, że próg szkodliwości ocenia się na podstawie pierwszych, słabo widocznych objawów porażenia
Do charakterystycznych objawów towarzyszących porażeniu zbóż, głównie niektórych odmian jęczmienia i pszenicy, trzeba zaliczyć powstawanie brunatnego przebarwienia tkanek w miejscu ich zakażenia. Te objawy są reakcją obronną odmian związaną z genem odporności mol na mączniaka.
Mączniak to prawdziwe wyzwanie
Naukowcy stwierdzili że w sezonach epidemii mączniaka prawdziwego jest on dominującą chorobą zbóż pod względem nasilenia, ale też pod względem długości infekcji. Z analizy warunków pogodowych w epidemicznych sezonach wynika natomiast rzecz bardzo istotna – rozwój mączniaka prawdziwego coraz rzadziej jest zbieżny z wilgotnością powietrza. Nawet w najbardziej niekorzystnych warunkach wilgotnościowych mączniak rozwijał się dynamicznie, a zarodniki grzyba kiełkowały często bez wody, wytwarzając kilka generacji patogenu. W tym okresie, w okresie dominacji mączniaka, inne choroby grzybowe zbóż pojawiały się na krótko i w mniejszym nasileniu od spodziewanego.
W ostatnim 10-leciu zaobserwowano pewne anomalia w rozwoju mączniaka prawdziwego zbóż i traw. Stał się on bardziej agresywny, czego prawdopodobną przyczyną były bardzo zmienne warunki pogodowe. Mączniak stał się też bardziej odporny na fungicydy. Można to oczywiście tłumaczyć stosowaniem przez rolników przez wiele lat fungicydów o tym samym mechanizmie działania. To chyba część prawdy, bo w wielu przypadkach obniżona skuteczność niektórych grup preparatów wynika, z tego, że działają one skutecznie w wyższych temperaturach. W ostatnich latach natomiast zabieg na mączniaka trzeba było wykonywać w warunkach stosunkowo chłodnych wiosen. Standardy stawały się wtedy zawodne, ale nie są to sytuacje bez wyjścia, bo w czasie chłodu skutecznie rozprawiają się z mączniakiem preparaty morfolinowe.
Kiedy zacząć zwalczanie mączniaka?
Decyzję o zwalczaniu mączniaka trzeba podejmować w oparciu o progi szkodliwości. Ważne jest, aby ocenę skali porażenia roślin dokonać zgodnie z zasadami. W zależności od wielkości plantacji do analizy wybiera się 100–150 roślin (wczesne fazy rozwoju) lub źdźbeł (w późniejszych fazach) w różnych losowo wybranych punktach po 25 źdźbeł w każdym . Na plantacjach powyżej 2 ha należy zwiększyć liczbę punktów o 1 na każdy następny hektar, z dowolnej powierzchni, jednak nie mniejszej niż 1m². Pierwszy i ostatni punkt powinny być oddalone co najmniej 2 m od brzegu pola. Po zebraniu próby roślin należy określić liczbę i procent porażonych źdźbeł w stosunku do analizowanych ogółem oraz stopień porażenia. W przypadku dużej liczby porażonych źdźbeł, zagrożenie zbóż można prognozować w przyszłym sezonie wegetacyjnym. Jakie są progi szkodliwości?
- W sprzyjających warunkach i w sezonach epidemii choroby mączniak opanowuje całe rośliny łącznie z kłosem
Progową szkodliwość w pszenicy ozimej (tak samo w pszenżycie) uprawianej intensywnie w fazie początków krzewienia do końca krzewienia stanowi 50–70% roślin z pierwszymi objawami choroby (BBCH 2/21–29), w fazie strzelania w źdźbło (BBCH 3/30–39), gdy przynajmniej 10% źdźbeł wykazuje pierwsze objawy porażenia, a w fazie kłoszenia (BBCH 5/51–59), gdy pierwsze objawy występują już na liściu flagowym, podflagowym lub kłosie.
- Na jęczmieniu ozimym jesienią progiem szkodliwości jest, jeżeli na dolnych liściach roślin pojawiają się objawy choroby (BBCH 2/21–29), a w jarym i ozimym od fazy krzewienia (BBCH 2/20) do fazy kłoszenia (BBCH 5/51), gdy objawy chorobowe pojawią się już na górnych liściach, a liczba porażonych źdźbeł wynosi co najmniej 10%.
- Na życie w okresie strzelania w źdźbło (BBCH 3/30) lub na początku kłoszenia (BBCH 5/51) progowa szkodliwość jest gdy objawy wystąpią na liściu podflagowym, a odsetek porażonych źdźbeł wynosi ponad 20%.
- Na owsie pod koniec krzewienia (BBCH 2/29) progiem szkodliwości mączniaka są wyraźne objawy porażenia na 15–20% źdźbeł, a w okresie strzelania w źdźbło (BBCH 3/30) do fazy ukazywania się wiech (BBCH 4/49), gdy choroba zaczyna opanowywać trzeci liść przechodząc na liść podflagowy.
Marek Kalinowski
fot.
