Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 35/2022 na str. 20. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
Groźnymi chorobami odnasiennymi, ale też przeżywającymi w glebie, są śniecie: cuchnąca, gładka i karłowa. Najlepiej problemy związane ze śniecią pamiętają starsi rolnicy. Obecnie śnieć to rzadkość kontrolowana dzięki zaprawom nasiennym, ale występuje i dziś. Przypominamy najważniejsze informacje z biologii rozwoju sprawców śnieci.
Śnieć pojawia się rzadko
Śnieć cuchnąca pszenicy (i blisko z nią spokrewniona śnieć gładka) występuje na pszenicy ozimej i jarej. W czasie omłotu pszenic, które były porażone śniecią cuchnącą, torebki śnieciowe (nibyziarniaki) pękają, a brunatne zarodniki sprawcy osiadają na zdrowych ziarniakach i częściowo spadają na glebę. Na zdrowych ziarniakach zarodniki zatrzymują się w bruździe i na tzw. bródce. To niestety newralgiczne miejsca ziarniaka, do których dotarcie zapraw jest najbardziej utrudnione. Podkreślam to, bo w warunkach gospodarskich nie mamy możliwości odpylenia ziarna przed zaprawianiem, a zalegający w bruździe i na bródce pył stanowi dla zarodników tarczę przed zaprawą.
Śnieć pojawia się rzadko i z całą pewnością to wynik świadomości rolników i zaprawiania ziarna, a przede wszystkim reżim agrotechniczny na plantacjach nasiennych. Wpływ na to ma też ocieplenie się klimatu. A jak było z tym wcześniej? Jak można wyczytać w publikacjach Instytutu Ochrony Roślin - PIB w Poznaniu, w Polsce ocena szkodliwości śnieci cuchnącej na pszenicy ozimej prowadzona była w latach 1962-2003. W latach 1962-1974 procent porażonych kłosów dla Polski wahał się średnio od 0,4 w roku 1974 do 2,4 w roku 1962, w latach 1975-1997 od 0,1% (1991) do 1,6% (1993). Od roku 1993 procent porażonych kłosów systematycznie zmniejszał się i w roku 2003 wynosił 0,1. Nie oznacza to, że sprawców śnieci w środowisku nie ma.
Śnieć cuchnąca i gładka są spokrewnione
Śnieć karłowa pszenicy infekuje plantacje przede wszystkim przez zarodniki znajdujące się na powierzchni gleby. Po siewie pszenicy zarodniki te pod wpływem światła kiełkują. Okres kiełkowania trwa od 3 do 5 tygodni. Warunkami sprzyjającymi kiełkowaniu teliospor i zakażaniu roślin jest temperatura 2-5°C, utrzymująca się pod pokrywą śnieżną.
Należy mocno podkreślić, że zarodniki śnieci karłowej znajdujące się w glebie zachowują zdolność porażania roślin nawet do 10 lat. Śnieć karłowa pszenicy rozwija się na pszenicy jarej i ozimej, na życie i trawach. W Polsce śnieć karłowa, ale także śnieć indyjska, są na liście agrofagów kwarantannowych podlegających obowiązkowi urzędowego zwalczania. Występowanie śnieci karłowej pszenicy stwierdzano w latach 1996-2004 najczęściej w północno-wschodniej, wschodniej i południowo-wschodniej części kraju.
Śnieć cuchnąca i gładka są spokrewnione, ale w polu nie odróżnimy ich także od śnieci karłowej. Identyfikacja jest możliwa pod mikroskopem na podstawie różnic w morfologii zarodników poszczególnych sprawców.
Najskuteczniejsze jest zaprawianie
Czynnikiem sprzyjającym infekcji przez śnieć cuchnącą jest zdolność zarodników do kiełkowania w bardzo szerokiej rozpiętości temperatur od 0 do 30°C. Optymalna temperatura infekcji wynosi zaledwie 5–10°C. Czynnikiem decydującym o nasileniu choroby jest stopień skażenia ziarniaków zarodnikami grzyba. Ważnym czynnikiem jest także wilgotność gleby w czasie kiełkowania pszenicy. Zbyt niska, poniżej 20–30% oraz zbyt wysoka, powyżej 80%, ogranicza możliwość infekcji.
Śnieć karłowa występuje w tych rejonach świata, w których wegetacja pszenicy przerywana jest przez zalegającą okrywę śnieżną. Kiełkowaniu zarodników sprzyjają niskie temperatury i światło. Gdy temperatura w czasie wschodów i wzrostu pszenicy wynosi 3-8°C, to okres kiełkowania zarodników trwa od 3 do 10 tygodni. Najczęściej kiełkowanie następuje w listopadzie i kończy się na przełomie lutego i marca.
Z metod agrotechnicznych zagrożenie infekcją śnieci cuchnącej zmniejsza dobre zmianowanie, ale też opóźniony siew pszenicy jarej i wcześniejszy siew pszenicy ozimej. Oczywiście najważniejszą, najskuteczniejszą i właściwie jedyną metodą na śniecie jest zaprawianie materiału siewnego.
- Ewidentne objawy śnieci cuchnącej pszenicy to przede wszystkim sterczące pionowo kłosy z rozwartymi plewami i plewkami, między którymi tkwią krótkie, pękate torebki śnieciowe (nibyziarniaki) wypełnione brunatnoczarną, pylistą masą zarodników o charakterystycznym zapachu śledzi (trójmetyloamina). Objawem śnieci cuchnącej obserwowanym w łanie jest natomiast skarłowacenie roślin o ok. 30% (w przypadku śnieci karłowej źdźbła są skrócone nawet o 60%)
fot. Marek Kalinowski
