Wapń jest dostarczany roślinom głównie w wyniku wapnowania gleb. Z przeciętnym plonem najwięcej wapnia z hektara (41,3 kg Ca na każdą tonę nasion wraz z plonem ubocznym) pobiera rzepak.
Rola wapnia w uprawie roślin
Wapń w roślinie pełni wiele funkcji, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju, a w efekcie dobrego plonu o odpowiedniej jakości. Korzystnie wpływa na zawiązywanie nasion oraz dojrzewanie ziarna. Ogranicza uszkodzenia mechaniczne roślin i poprawia wartość przechowalniczą płodów. Ma bezpośredni wpływ na rośliny jako składnik pokarmowy i pośredni, bo jest niezbędny do stabilizacji życia glebowego, co przekłada się na poprawę rozwoju zdrowego i silnego systemu korzeniowego.
Warto przypomnieć, że najważniejsze funkcje wapnia w roślinie to:
- budowanie mocnych ścian komórkowych, co zwiększa odporność na wyleganie i wnikanie patogenów,
- regulowanie gospodarki azotowej,
- zwiększenie zdrowotności roślin,
- utrzymanie prawidłowego poziomu nawodnienia rośliny,
- zmniejszenie zagrożenia roślin podczas suszy,
- utrzymanie dobrej jakości płodów finalnych u roślin ogrodniczych, sadowniczych i warzywniczych,
- lepsza symbioza i zawiązywanie brodawek u roślin bobowatych.
Dlaczego właściwy poziom wapnia w glebie jest ważny?
Wapń w glebie pełni rolę higieniczną, bo poprawia właściwości fizyczne i chemiczne gleby, co sprzyja rozwojowi pożytecznych mikroorganizmów biorących udział w tworzeniu gruzełkowatej struktury gleby i przekształcaniu świeżo wprowadzonej do gleby materii organicznej w próchnicę. Pierwiastek ogranicza namnażanie się chorobotwórczych drobnoustrojów, przeciwdziała zmęczeniu gleby w uprawach monokultur zbożowych.
W praktyce rolniczej bardzo rzadko zaleca się nawozić rośliny wapniem, ale czasami jest to uzasadnione. Mimo iż zawartość wapnia w glebie jest wyższa niż potrzeby pokarmowe roślin, to niedobór tego składnika dla roślin działa silnie ograniczająco na ich wzrost i plonowanie. Dlatego zaleca się uzupełniać braki wapnia stosując nawożenie obornikiem lub nawozy wapniowe i nawozy mineralne z wapniem. W praktyce ten składnik pokarmowy wnoszony jest do gleby głównie przy okazji wapnowania. Prawidłowo wyliczona dawka wapna powinna doprowadzić kwaśną glebę do wyższego zakresu pH zgodnie z kategorią agronomiczną gleby, ale także dostarczyć wapna roślinom.
Kiedy zaleca się wykonać wapnowanie po zimie?
Wapnowanie po zimie przed ruszeniem wiosennej wegetacji zaleca się wykonać, jeżeli z różnych powodów nie udało się go wykonać jesienią. Szczególnie zabieg ten jest uzasadniony, gdy chcemy wprowadzić do uprawy rośliny jare wymagające do wzrostu i rozwoju uregulowanego pH i które mają duże potrzeby pokarmowe względem wapnia i magnezu. Wapnowanie gleby wiosną jest jednak zabiegiem trudniejszym, zwłaszcza jeśli np. zima się przedłuża i gleba długo pozostaje zmarznięta. Aby wykonać ten zabieg, gleba musi być na tyle rozmarznięta, by rozsiewacz nie zniszczył jej struktury. Wapnowanie gleb wiosną jest mniej efektywne niż jesienią, ale działa korzystnie w przypadku, gdy chcemy ratować plony roślin ozimych. Na przykład, gdy są osłabione lub porażone chorobami.
Wiosną należy stosować wyłącznie wapno węglanowe, węglanowo-magnezowe, najlepiej granulowane.
Zakwaszone gleby nie tylko zmniejszają plony roślin, ale także pogarszają jakość ziarna zbóż ozimych i jarych. Utrzymująca się przez dłuższy okres wartość pH<4,5 wskazuje na niebezpieczeństwo degradacji środowiska glebowego. Dochodzi wówczas do zmniejszenia efektywności wykorzystania stosowanych nawozów mineralnych, zwiększonego wymycia azotanów, chlorków i siarczanów. Niedostateczna ilość wapnia i magnezu zakłóca pobieranie składników pokarmowych przez rośliny i upośledza gospodarkę azotem. Zboża ozime i jare na glebach zakwaszonych są bardziej wrażliwe na niekorzystne warunki pogodowe i porażenie chorobami.
Co się dzieje z roślinami niedożywionymi wapniem?
U roślin niedożywionych wapniem następuje zahamowanie rozwoju systemu korzeniowego, w związku z tym zmniejsza się pobieranie wody i składników pokarmowych. W efekcie roślina nie może rozwijać się prawidłowo i wydać zadowalającego ekonomicznie plonu. Spośród trzech składników pokarmowych N, P i K – fosfor najsilniej reaguje na zakwaszenie gleby, ponieważ najefektywniej działa w glebie o odczynie zbliżonym do pH 7,0, a w pH wyższym jest wiązany przez wapń i uwsteczniany. Zaleca się więc odkwaszać glebę podnosząc pH do poziomu optymalnego dla danej kategorii agronomicznej, ale i nie przesadzać z wapnowaniem, które może powodować uwstecznianie się przyswajalnego fosforu w glebie.
Niezwykle ważne jest uwzględnienie, obok nawożenia azotem, potasem i fosforem, nawożenia gleb wapniem w celu utrzymania optymalnego poziomu tego składnika w glebie, jak i zneutralizowania zakwaszającego działania nawozów oraz dobrego zaopatrzenia roślin w ten składnik pokarmowy. Dlatego zaleca się wysiać wapno wczesną wiosną, na glebę wilgotną, ale nie mokrą, czyli w okresie zaraz po odmarznięciu gleby. Wapnowania nie należy wykonywać we wczesnym godzinach porannych, gdyż gleba wówczas może być jeszcze zmarznięta. Należy też pamiętać, że wysianie wczesną wiosną wapna nie doprowadzi radykalnie do uzyskania optymalnego pH gleby, gdyż największa efektywność odkwaszająca nawozów wapniowych, zwłaszcza węglanowych, jest widoczna w drugim i trzecim roku od ich wysiewu.
O czym należy pamiętać, wapnując gleby wiosną?
Wapnując gleby wiosną, trzeba pamiętać, że nie można wykonywać tego zabiegu na krótko przed siewem roślin jarych, gdyż może to utrudniać ich wschody. Wapnowanie gleb wiosną jest też mniej efektywne niż jesienią. Daje jednak dobre rezultaty w przypadku ratowania plonów roślin ozimych. W tym przypadku zaleca się wysiać wapno granulowane lub zmielone, np. kredę. W celu przyspieszenia działania odkwaszającego wapna należy je wysiać równomiernie na polu przed ruszeniem wegetacji. Kredę, w mniejszych dawkach (0,5 t/ha) można stosować również pogłównie.
Stosowanie wapna tlenkowego w okresie wiosennym nie jest zalecane, gdyż może prowadzić do przesuszenia gleby i środowiska korzeniowego roślin oraz pogarszać fizyczne właściwości gleby.
Nie można także pominąć informacji, iż dobrym źródłem wapnia dla roślin są także nawozy naturalne, zwłaszcza obornik. Obornik bydlęcy zawiera przeciętnie 0,43% wapnia, od trzody chlewnej 0,44%, od koni 0,43% wapnia, a od owiec 0,58% tego makroelementu. Najbogatszy w wapń jest obornik od owiec, który w tonie tego nawozu ma prawie 6 kg wapnia (CaO). Z obornikiem bydlęcym, końskim i od trzody chlewnej dostarczamy glebie, z toną tych nawozów około 4,5 kg wapnia (CaO). Zatem, ze standardową dawką obornika wnosimy do gleby przeciętnie od 135–180 kg wapnia.
Wysiewając wapno wiosną, należy pamiętać, aby zachować odstęp czasowy między wapnowaniem a stosowaniem nawozów azotowych mineralnych i naturalnych, który powinien wynosić minimum 3–4 tygodnie. Skrócenie tego odstępu prowadzi do dużych strat azotu.
Przeczytaj również:
Dr hab. Dorota Pikuła
IUNG – PIB Puławy
