Powodów do paniki nie ma, ale lepiej wiedzieć jak tworzy się odporny biotyp i na które substancje chemiczne chwasty uodparniają się najczęściej. Ostatnio pisaliśmy o odpornej miotle zbożowej i wyczyńcu polnym. W gronie chwastów zbóż, ale i rzepaku stwierdzane są lokalnie odporne biotypy chabra bławatka i maków polnych. Tworzeniu odporności sprzyja duży potencjał reprodukcyjny tych chwastów.
Czym jest odporność chwastów na herbicydy?
Odporność oznacza brak wrażliwości niektórych osobników danego gatunku chwastu na taką dawkę preparatu, która stosowana w normalnych warunkach niszczy całą jego populację. Odporność chwastów w Polsce nie jest jeszcze tak wielkim problemem jak na zachodzie Europy, ale ta odporność narasta i ewoluuje. Z tej przyczyny odpornością miotły zbożowej, wyczyńca polnego, maków polnych i chabra bławatka zajmują się naukowcy i firmy chemiczne w ramach programu BIOSTRATEG.
Częste i długotrwałe stosowanie tych samych preparatów na określonym stanowisku może powodować ujemne skutki w postaci nadmiernych pozostałości substancji aktywnych w glebie, wodach i produktach roślinnych oraz kompensacji niektórych gatunków chwastów w zbiorowisku, a także nagromadzenia w siedlisku biotypów chwastów odpornych na herbicydy.
Czynnikami wpływającymi na powstawanie odporności chwastów na herbicydy są między innymi:
- stosowanie herbicydów o jednym mechanizmie działania na tym samym polu przez kilka lat,
- niewłaściwy dobór środków do składu gatunkowego chwastów,
- nieodpowiednia faza rozwojowa chwastów w momencie aplikacji środka
- oraz niesprzyjające warunki pogodowe i środowiskowe dla prawidłowego działania preparatu.
Chwasty mogą wykazywać odporność na jeden herbicyd, wówczas jest to tzw. odporność prosta lub pojedyncza. Biotypy odporne wykazują często odporność mieszaną (tzw. krzyżową). Objawia się to tym, że biotyp jest odporny na co najmniej dwa herbicydy o tym samym mechanizmie działania, ale o różnej budowie chemicznej. Spotyka się także tzw. odporność wielokrotną, polegającą na braku wrażliwości określonego biotypu chwastu na co najmniej dwa herbicydy z różnych grup chemicznych i o różnym mechanizmie działania.
Rotacja herbicydów jest konieczna
Brak rotacji herbicydów o tym samym mechanizmie działania szybko prowadzi do powstawania odporności chwastów. Wielokrotnie pisaliśmy na łamach „Tygodnika Poradnika Rolniczego” o klasyfikacji herbicydów wg mechanizmów działania substancji czynnej herbicydu według organizacji HRAC. Te informacje można znaleźć w internecie, sprawdzić, do jakiej klasy zaliczana jest substancja czynna herbicydu i przeanalizować czy stosowane produkty do odchwaszczania zapewniają rotację. W Polsce nie ma obowiązku umieszczania na etykietach środków informacji o mechanizmie działania substancji czynnej herbicydu według klasyfikacji wspomnianej organizacji HRAC, ale producenci środków coraz częściej informują o tym rolników.
Chwasty przekazują odporność na herbicydy kolejnym pokoleniom. Lepiej do tego zagrożenia nie dopuścić i podjąć działania profilaktyczne.Warto rozpocząć zarządzanie odpornością stosując zintegrowane zwalczanie chwastów uwzględniające zróżnicowane metody uprawy gleby, zmianowanie roślin oraz przemienne stosowanie substancji aktywnych herbicydów. Należy rozważyć różne metody uprawy gleby, które pozwolą zredukować liczbę chwastów w sposób mechaniczny. Składnikiem uprawy jest materiał siewny i najlepiej jest stosować materiał kwalifikowany, który jest przede wszystkim wolny od zanieczyszczeń nasion chwastów, a kiełkujące rośliny mają lepszy wigor, szybciej i równomiernie rosną i już na starcie są bardziej konkurencyjne.
Należy wybierać właściwy, optymalny termin siewu i siać w odpowiedniej gęstości i na właściwą głębokość. Sposób uprawy i termin siewu rośliny uprawnej może znacząco ograniczać kiełkowanie i wschody chwastów. Redukcja zachwaszczenia jest tym większa, im później siejemy zboża ozime. Jest też tym większa, im głębiej uprawiamy glebę – najlepsza orka. Wynika to z tego, że niektóre gatunki, np. wyczyniec polny lub życice, mogą kiełkować tylko płytko pod powierzchnią gleby. Jeżeli nasiona dostaną się do głębszych warstw gleby, znacząco spada liczba wschodzących chwastów.
Miotła zbożowa ma już odporność genetyczną na herbicydy ALS (grupa B wg klasyfikacji HRAC). Z badań wynika, że obecnie w Polsce 90% badanych biotypów miotły zbożowej ma odporność metaboliczną, a 33% z nich ma już różne mutacje genetyczne z odpornością na ALS. Natomiast wyczyniec polny – to wynika z doniesień naukowych – w Polsce wykazuje nawet tzw. odporność wielokrotną na herbicydy o różnych mechanizmach działania, zarówno na inhibitory ACCazy, jak i ALS.
Chaber bławatek jest chwastem, z którym walka w zbożach wydaje się łatwa, ale to właśnie w pszenicy ozimej w 2010 r. stwierdzono jego odporność na chlorosulfuron, imazapir, sulfometuron metylowy i tribenuron metylowy (wszystkie to inhibitory ALS z grupy B wg HRAC), a w 2012 r. stwierdzono jego odporność w pszenicy ozimej na dikambę (syntetyczna auksyna z grupy O wg HRAC ). Natomiast pierwsze biotypy maku polnego stwierdzono w Polsce w 2014 r. na tribenuron metylowy (inhibitor ALS z grupy B wg HRAC) stwierdzono w Polsce w pszenicy ozimej
Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski
