Okres prewencji – nie dotyczy

Kwitnące łany są atrakcyjne dla słodyszka rzepakowego i dla pszczół. Oczywiście bez insektycydów w rzepaku nie można się obejść, ale można je stosować z dbałością o populację pszczół. Najważniejszy jest wybór środków o najmniejszej szkodliwości dla owadów pożytecznych, o najkrótszym okresie prewencji i stosowanie zabiegów w porach dnia, kiedy pszczoła nie oblatuje kwiatów. 

Bezpieczny czy niebezpieczny

Okres prewencji jest zapisany na każdej etykiecie zarejestrowanych insektycydów i, niestety, zdarza się w praktyce, że rolnicy nie czytają etykiety od „A” do „Z”, a znajdując zapis w etykiecie: „okres prewencji dla pszczół – nie dotyczy”, traktują go dosłownie. Taki zapis w etykietach wielu środków nie oznacza, że substancja jest dla pszczół bezpieczna. Zapis ten pojawia się dlatego, że tych konkretnych substancji aktywnych w wielu środkach nie można stosować w czasie kwitnienia chronionej rośliny. 

Jak wyjaśnia Grzegorz Pruszyński z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu, okres prewencji, to czas po zastosowaniu środka ochrony roślin, w którym człowiek i zwierzęta, a w tym pszczoły, nie powinni stykać się ani przebywać w pobliżu miejsc, także w obiektach, w których zastosowano środek ochrony roślin. Należy zatem okres prewencji rozumieć jako parametr, który wskazuje jak postępować, aby uniknąć zagrożenia między innymi dla pszczół.

W rzeczywistości okres prewencji ustala się w trakcie przygotowania środka ochrony roślin do rejestracji. W procesie badań poprzedzających rejestrację są również ujęte doświadczenia mające na celu precyzyjne określenie prewencji. Zakres prowadzonych badań oraz obowiązujące metodyki tych badań są oficjalnie ustalane w Unii Europejskiej i są jednakowe dla wszystkich środków ochrony roślin oraz wszystkich krajów członkowskich. Obecnie okres prewencji określa się dla ludzi i zwierząt, a w tym dla pszczoły miodnej. Parametr ten może obejmować godzinę lub kilka godzin, jeden lub kilka dni, może również być określony jako „nie dotyczy”.

Okres prewencji dla pszczół jest jednym z podstawowych parametrów, który pozwala na planowanie zabiegów ochrony roślin z uwzględnieniem bezpieczeństwa pszczół. Zapewnienie bezpieczeństwa pszczołom jest jednym z bardzo ważnych celów współczesnej ochrony roślin, ponieważ zapylenie przez pszczoły jest gwarancją uzyskania wysokiego i dobrego jakościowo plonu wielu gatunków roślin uprawnych. 

Należy mieć świadomość, że pszczoły to nie tylko pszczoła miodna a szereg gatunków owadów należących w systematyce do nadrodziny pszczoły – Apoidea. Jedną ze wspólnych cech wszystkich pszczół jest pobieranie przez owady dorosłe, jak również przez larwy, wyłącznie pokarmu kwiatowego – nektaru i pyłku. Na przykład, na rzepaku ozimym stwierdzono występowanie, obok pszczoły miodnej, jeszcze ponad 100 gatunków innych pszczół. Źle wykonane zabiegi chemiczne w rzepaku mogą doprowadzić do ich zatruć.

Dlaczego „nie dotyczy”

Przestrzegając okresu prewencji z powodzeniem można zminimalizować ryzyko niekorzystnego oddziaływania środków ochrony roślin na pszczoły. Należy jednak prawidłowo rozumieć oraz korzystać z tego parametru. W przypadku okresu prewencji obejmującego kilka godzin lub dni interpretacja jest prosta. Natomiast jak prawidłowo należy rozumieć zapis: „okres prewencji dla pszczół – nie dotyczy”? 

Taki zapis może zawierać środek ochrony roślin w dwóch przypadkach. Pierwszy, gdy w procesie rejestracji, na podstawie badań potwierdzone zostanie niskie ryzyko danego środka dla pszczoły miodnej. Takie środki dają możliwość zminimalizowania ewentualnego, niekorzystnego oddziaływania zabiegu ochroniarskiego na pszczoły. Natomiast drugi, gdy kontakt danego środka z pszczołą miodną, przy prawidłowym stosowaniu, jest wykluczony. W tej grupie znajdują się zaprawy, środki do stosowania w pomieszczeniach zamkniętych, ale także takie, których zakres stosowania nie pozwala na styczność z pszczołami, a więc np. możliwość stosowania tylko poza okresem kwitnienia lub w uprawach nieoblatywanych przez pszczoły. Często są to jednak środki toksyczne i bardzo toksyczne dla pszczół a najmniejszy błąd w ich zastosowaniu może spowodować zagrożenie dla pszczół, a w konsekwencji ich zatrucia.

Szczegóły w instrukcji

Jak zatem poprawnie rozumieć takie zapisy i korzystać z chemicznych środków w bezpieczny sposób? Podstawowym wymogiem jest zapoznanie się z pełną treścią etykiety środka ochrony roślin i przestrzeganie zapisów w niej zawartych. To właśnie etykieta jest źródłem informacji o okresie prewencji. 

Jak podkreśla Grzegorz Pruszyński – w etykiecie jest zawarty szczegółowy zakres oraz prawidłowe terminy stosowania, a także ograniczenia w stosowaniu mające na celu ograniczenie ewentualnego zagrożenia dla pszczół. W punkcie 7 w etykiecie można znaleźć takie zapisy, jak np: „nie stosować na roślinach w czasie kwitnienia oraz gdy w uprawie znajdują się kwitnące chwasty”. Przestrzeganie takich zapisów jest niezwykle ważne pod względem bezpieczeństwa pszczół.

UWAGA. Ochrona zapylaczy podczas stosowania środków chemicznych jest wymogiem prawnym. Zapylacze mają również swoje bardzo ważne miejsce w integrowanej ochronie roślin, która obowiązuje w całej Unii Europejskiej od 1 stycznia 2014 r. Rozumiejąc rolę pszczół w produkcji roślinnej każdy plantator powinien świadomie chronić zapylacze, zarówno pszczołę miodną, jak również inne gatunki, dziko żyjących pszczół.

Marek KALINOWSKI