Ozimy wydajny poplon

Do często uprawianych poplonów ozimych należą mieszanki wyki ozimej z inkarnatką i życicą wielokwiatową, żyta, żyta z wyką ozimą, pszenżyta z wyką ozimą, a także żyta z rzepakiem czy inkarnatki z żytem i wyką. Tradycyjnym poplonem w wielu rejonach jest po prostu żyto w czystym siewie.

Niedawno pisaliśmy w „Tygodniku Poradniku Rolniczym” o wielu rodzajach poplonów ścierniskowych na wczesne, średnio wczesne i późne terminy siewu. Te plonują do jesieni, ale ich uprawa z powodu niedoboru wilgoci latem bywa zawodna. Uprawa poplonów ozimych jest bardziej pewna, ale ich plony zbiera się dopiero wczesną wiosną. To z kolei niesie pewne ryzyko wystąpienia niedoborów wody dla roślin następczych na plon wtóry sianych w maju następnego roku. Najlepiej jest po nich uprawiać rośliny, które również wykorzystamy na cele paszowe, czyli przede wszystkim kukurydzę na kiszonkę, ale też słonecznik, ewentualnie ziemniaki lub soję.

Mieszanka gorzowska należy do najwydajniejszych poplonów, ale wymaga stosunkowo łagodnego przebiegu zimy. W naszych warunkach jest najbardziej przydatna i najwierniej plonująca w zachodniej części kraju. W typowym, książkowym składzie mieszanki gorzowskiej do obsiewu hektara powinno znajdować się: 20 kg życicy wielokwiatowej, 40 kg wyki ozimej i 20 kg nasion inkarnatki, ale te proporcje można i warto modyfikować dostosowując do warunków glebowo-klimatycznych

Wybór rośliny na poplon ozimy lub mieszanki roślin powinien być podyktowany wieloma czynnikami. Decyduje o tym termin zejścia rośliny przedplonowej i plan uprawy rośliny następczej po poplonie. Ważne jest dopasowanie roślin poplonowych do warunków glebowych. Przy siewie poplonów ozimych można też realizować inne cele, jak zwalczanie konkretnych uciążliwych gatunków chwastów, których nie możemy się pozbyć w innych uprawach głównych. Duże znaczenie przy wyborze ma jednak wartość paszowa i możliwość konserwacji zbieranego plonu. Najwartościowszą paszę poplonową na wiosnę dają mieszanki szybko rosnących i zimujących roślin motylkowych z trawami lub zbożami albo z rzepakiem ozimym.

Poplony ozime wymagają starannej uprawy przed siewem, optymalnego nawożenia oraz niezbyt późnego siewu. Zwykle wysiewa się poplony ozime w drugiej połowie sierpnia, aby zdążyły uzyskać odpowiedni rozwój wzmacniający ich mrozoodporność. W przypadku żyta w czystym siewie obowiązuje oczywiście optymalny termin siewu dla tego gatunku, czyli wrzesień.

Po zbiorze rośliny przedplonowej dla poplonu ozimego należy możliwie szybko przerwać ewaporację (zahamować płytką uprawką utratę wody przez parowanie z gleby) a potem wykonać orkę przedsiewną na średnią głębokość. Pod siew większości roślin orka przedsiewna musi być odpowiednio wczesna, aby gleba mogła osiąść, co ma znaczenie dla żyta, ale i innych gatunków z drobnymi nasionami będących składnikiem mieszanek poplonowych.

Inkarnatka rośnie szybko i bujnie, jest ważnym składnikiem białkowym mieszanki gorzowskiej

Poplony ozime wymagają odpowiedniego nawożenia i na plon wiosenny pobierają z hektara od 80 do 100 kg N, od 60 do 80 kg K2O i od 30 do 40 kg P2O5. Nawożenie powinno być zoptymalizowane, tj. powinno uwzględniać zasobność gleby (analiza chemiczna ważna przez 4 lata), wartość stanowiska wynikającego z gatunku rośliny przedplonowej, czy mineralizację azotu wynikającą z jakości gleby i przyoranych resztek pożniwnych.

Rośliny na poplony ozime powinniśmy wybierać z uwzględnieniem warunków klimatycznych w miejscu ich uprawy. Co innego można bowiem uprawiać w południowo-zachodniej Polsce, a co innego w północno-wschodniej. Najbardziej mrozoodpornymi i zimotrwałymi gatunkami są wyka ozima i żyto ozime. Cennymi roślinami na poplony ozime, ale też wrażliwymi na mrozy są życica wielokwiatowa i inkarnatka. Dlatego w rejonach o surowszych warunkach klimatycznych warto i trzeba zastępować wrażliwe komponenty mieszanek tymi bardziej mrozoodpornymi i zimotrwałymi. Np. wrażliwszą życicę wielokwiatową można zastąpić życicą trwałą lub życicą mieszańcową i zmniejszyć ilość wysiewu inkarnatki w mieszance.

Najbardziej sprawdzonym poplonem jest mieszanka gorzowska, wysiewana w rozmaitych ilościach komponentów, np.: wyka ozima – 40–50 kg/ha + inkarnatka – 16–20 kg/ha + życica wielokwiatowa – 16–20 kg/ha. Mieszankę gorzowską wysiewa się w drugiej połowie sierpnia, zwykle wszystkie składniki razem rzędowo w rozstawie co 12–15 cm i nie głębiej niż 1,5 cm.

Z uwagi na różną wielkość nasion i inne zalecane głębokości ich siewu można np. o 10–14 dni wcześniej wysiać wykę ozimą i następnie rzędowo dosiać życicę i inkarnatkę, które kiełkują i rosną szybciej. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy sami komponujemy mieszankę gorzowską i pod warunkiem, że uda nam się kupić oddzielnie nasiona komponentów tej mieszanki. Wtedy ilości wysiewu poszczególnych składników możemy zmniejszać lub zwiększać, zależnie od warunków klimatycznych i glebowych.

Struktura zebranej w maju następnego roku mieszanki zależy od przebiegu warunków pogodowych. Wartość poplonu zwiększają intensywne odmiany życicy wielokwiatowej, z korzystnym rozkładem plonowania w poszczególnych odrostach w całym okresie wegetacji. Istotną cechą odmian życicy wielokwiatowej jest ich dobra energia odrastania wiosną oraz po zbiorze pierwszego i drugiego odrostu. Odmiany uprawne życicy mieszańcowej natomiast różnią się między sobą plennością oraz rozkładem plonowania w sezonie wegetacji. Jeżeli sami komponujemy mieszankę gorzowską warto wcześniej zapoznać się z charakterystyką odmian życicy mieszańcowej, które mogą być w typie życicy wielokwiatowej, typie pośrednim lub w typie życicy trwałej (niskie).

Życica wielokwiatowa (na zdjęciu odmiana Temida), idealna na gleby żyźniejsze i dostatecznie uwilgotnione. Jest trawą o szybkiej wegetacji i bujnym wzroście, przy wysokiej wartości pokarmowej. Życica mieszańcowa w porównaniu z wielokwiatową jest bardziej zimotrwała, obficiej ulistniona i rytmem rozwojowym bardziej dostosowana do wyki ozimej

Zebraną zielonkę mieszanki gorzowskiej można przeznaczyć na bieżące żywienie przeżuwaczy, na sianokiszonkę lub siano. W korzystnych warunkach pogodowych można w maju zebrać plon 20–25 ton zielonki z 1 ha. Po sprzątniętym pokosie można przejść do uprawy roślin w plonie wtórym (kukurydza, soja, ziemniaki) albo ponownie zasilić życicę dawką 60–70 kg N/ha, aby w połowie sierpnia zebrać 150–200 q zielonki z hektara.

Jeżeli na tym stanowisku przewiduje się rośliny ozime, to po zbiorze tego pokosu należy wykonać uprawę przedsiewną. W przypadku planowanej uprawy roślin jarych można życicę jeszcze raz nawieźć azotem (30–40 kg/ha) i znów zebrać ok. 150 q/ha zielonki wczesną jesienią. Zamiast kosić, ten odrost życicy przed orką można po prostu wypasać.