Pałecznica pustoszy plantacje zbóż i rzepaku

Znajomość zgnilizny ozimin i zgnilizny rzepaku jest ważna w podejmowaniu wiosennych decyzji o ewentualnych przesiewach. Niestety, sprawcy uszkadzają w rzepaku stożek wzrostu i roślina nie ma szans. Rzepak uszkodzony przez mróz i pozbawiony liści może natomiast mieć żywy stożek wzrostu i może się zregenerować. Ta subtelna różnica ma dla wiosennych decyzji duże znaczenie.

Pałecznica zbóż i traw (sprawcą jest grzyb Typhula) jest nowym zagrożeniem w zbożach ozimych i powoduje potocznie tzw. zgniliznę ozimin. Na tę chorobę najbardziej podatny jest jęczmień ozimy i pszenżyto ozime. W sezonach z dużymi stratami zimowymi roślin szkody wyrządzane przez pałecznicę i przez pleśń śniegową mogą być mylnie przypisywane mrozom. Wspomniałem o pleśni śniegowej, bo grzyb Typhula incarnata powodujący zgniliznę ozimin objawami na jęczmieniu do złudzenia  przypomina właśnie pleśń śniegową. Rośliny porażone pałecznicą są szaro zabarwione.  W przypadku typowej  pleśni śniegowej wywoływanej  przez Microdochium nivale rośliny są pokryte białoróżową, watowatą grzybnią.

Opisywane w „Metodyce integrowanej ochrony jęczmienia ozimego i jarego” objawy porażenia można zaobserwować wiosną. W obserwowanych z oddali łanach zauważalne są wtedy place roślin zahamowane we wzroście. Rośliny te są chlorotyczne, słabo rozkrzewione i niekiedy pokryte szarawą grzybnią. Po wyciągnięciu z ziemi rośliny mają zniszczone węzły krzewienia i korzenie. U podstawy roślin, pod pochwami liściowymi, na liściach lub korzeniach można zaobserwować drobne, kuliste żółte, brązowe lub czarne sklerocja.

• Grzybom Typhula (pałecznicy) przy porażaniu zbóż ozimych sprzyja długo zalegająca okrywa śniegu i jego opady na niezamarzniętą ziemię

Jak walczyć ze zgnilizną ozimin? Najlepiej ogranicza występowanie tej choroby właściwy płodozmian, a jeżeli pałecznica pojawi się, wskazana jest 3–4 letnia przerwa w uprawie zbóż na tym samym polu. Z działań agrotechnicznych ograniczających chorobę można wymienić staranną i bez uproszczeń uprawę roli, nieco opóźniony, płytki i rzadszy siew zbóż ozimych, no i oczywiście prawidłowo zbilansowane nawożenie makro- i mikroelementami.

Wspomniane grzyby pałecznicy (grzyby Typhula) szkodzące zbożom od kilku sezonów stwierdzane są także w rzepaku. Tej nowej chorobie nadano nazwę zgnilizna rzepakowa. Choroba ta utrudnia w rzepaku (podobnie jak w zbożach) diagnostykę uszkodzeń mrozowych i ocenę przezimowania na wiosnę. Wynika to z tego, że zgnilizna rzepakowa objawia się między innymi tym właśnie, że rośliny rzepaku wyglądają jak wymarznięte. Od  wymarzniętych roślin chore na zgniliznę rzepaku różnią się tym, że mają zniszczoną tylko część nadziemną, ale całkowicie zdrowy jest korzeń z włośnikami. Niestety, jeżeli rzepak nie podejmie szybko regeneracji ze śpiących zawiązków pędów (ważna jest pomoc bardzo wczesnych dawek startowych nawozów wiosną), korzeń zacznie brązowieć i obumierać.

Choroba objawia się też tzw. papierowatością liści i zamieraniem stożków wzrostu. Liście na wielu roślinach zamierają, a stożek wzrostu częściowo lub całkowicie gnije. Porażone przez grzyby liście są barwy jasnobeżowej potem szarobrunatnej, zasychają, są posklejane, płasko leżą na glebie. Natomiast liście i ogonki liściowe, które nie zostały całkowicie zniszczone, zabarwiają się na żółto lub różowo, niekiedy widoczna jest na nich białoszara, luźna grzybnia pałecznicy. Rośliny, które uległy porażeniu są całkowicie zahamowane we wzroście i najczęściej nie są w stanie przeżyć, gdyż uszkodzenia po pałecznicy są miejscem wtórnego ataku i rozwoju innych chorób.

• W rzepaku grzyby pałecznicy powodują, niestety, zamieranie i gnicie stożków wzrostu. Choć objawy choroby są bardzo zbliżone do uszkodzeń mrozowych, to jednak rzepak przemrożony i pozbawiony liści może mieć żywy stożek wzrostu oraz  korzeń i może wiosną się zregenerować

Choroba występuje na szczęście sporadycznie i lokalnie, ale problemu nie można bagatelizować. Przy wyjątkowo korzystnych warunkach dla rozwoju grzybów Typhula, czyli po długiem zaleganiu śniegu lub jego opadach na niezamarzniętą glebę,  straty w obsadzie roślin mogą być poważne, choć najczęściej ograniczają się do wypadania pojedynczych roślin. Rzepak ma na szczęście silne zdolności regeneracyjne.

Uszkodzenia  w rzepaku powodowane przez te grzyby obserwowano po raz pierwszy w sezonie 2008/2009. Naukowcy z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu stwierdzili, że sprawcami choroby są dwa gatunki grzybów: Typhula gyrans i Typhula brassicae. Nie ma niestety chemicznych możliwości ograniczania zgnilizny rzepaku. Chorobę ogranicza właściwy płodozmian, 3–4 letnia przerwa uprawy rzepaku, dokładne i głębokie przyorywanie resztek pożniwnych,  niszczenie samosiewów rzepaku i chwastów, na których przeżywają przetrwalniki pałecznicy oraz wczesne startowe dawki azotu wiosną wspomagające szybszą regenerację roślin.