Poznajemy choroby – łamliwość źdźbła zbóż

Uproszczenia w uprawie i duży udział zbóż w strukturze zasiewów sprzyjają bardzo rozwojowi chorób płodozmianowych. Są one najgroźniejsze w uprawie pszenicy, ale szkodzą wszystkim pozostałym gatunkom  zbóż ozimych. Dziś przypomnimy biologię łamliwości źdźbła zbóż.

Rozwojowi grzybów będących sprawcami łamliwości źdźbła zbóż sprzyja duża wilgotność, ciężkie gleby, niewłaściwe zmianowanie i przenawożenie azotem. Celowo nie wymieniam nazw łacińskich tych grzybów, bo w publikacjach stare nazwy mieszają się z nowymi. Wystarczy nam polska nazwa zwyczajowa – łamliwość źdźbła zbóż. Chorobę częściej obserwujemy na glebach ciężkich i zasadowych, dlatego z zabiegów agrotechnicznych ograniczających chorobę  jest wczesne i dokładne wykonanie podorywki, właściwy płodozmian, niszczenie samosiewów oraz optymalizacja nawożenia azotowego.

To ważne, bo dobry płodozmian i zmianowanie jest dla uprawianych roślin zawsze korzystny. Trzeba mieć jednak świadomość, że łamliwość podstawy źdźbła zbóż i traw nie jest typową chorobą płodozmianową. Na podstawie wieloletnich badań upraw monokulturowych zbóż naukowcy z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie  stwierdzili, iż łamliwość źdźbła zbóż może się rozwijać w zbożach niezależnie od przedplonu. Nawet jeżeli zadbamy o płodozmian, choroba może się pojawić, bo o jej występowaniu i rozwoju decydują przede wszystkim warunki klimatyczne i glebowe.

• Na źdźbłach łamliwość źdźbła zbóż objawia się w postaci owalnych plam o bursztynowej obwódce z jaśniejszym polem w środku, na którym mogą znajdować się ciemne łatki komórek grzyba

Sprawca łamliwości źdźbła zbóż  zimuje na resztkach pożniwnych i żyje w źdźbłach aż do rozłożenia się słomy. Grzyb zarodnikuje przy wysokiej wilgotności i w temperaturze 8–12 st. C. Infekcja zachodzi w ciągu kilkunastu godzin (14–16). Co kilka tygodni, wiosną, w sprzyjających warunkach, pojawia się nowe pokolenie zarodników.  Najbardziej sprzyjającym okresem do infekcji jest wilgotna i ciepła jesień, bo siewki zbóż w tym okresie są najbardziej podatne na porażenie i są zakażane tuż nad ziemią. Epidemia łamliwości źdźbła zbóż rozwija się bardzo szybko w sezonie o łagodnej zimie i chłodnej, wilgotnej wiośnie. Niestety aura sprzyja tej chorobie i prawdopodobnie decydujące  w tym roku, zwłaszcza w ochronie pszenicy ozimej, będzie wykonanie wczesnego zabiegu fungicydowego T1 środkami o szerokim spektrum zwalczania chorób, w tym łamliwości.

Objawy łamliwości źdźbła zbóż można zauważyć już jesienią lub wczesną wiosną. Początkowo są one trudne do rozpoznania i na tym etapie do obserwacji konieczna jest co najmniej dobra lupa. Są to niewielkie, nieco wydłużone, miodowobrązowe plamy otoczone bursztynową obwódką występujące na powierzchni pochew liściowych. Charakterystyczne objawy występują potem na źdźbłach w postaci owalnych plam na początku słomkowej barwy otoczonych brązowobrunatną obwódką o rozmytych brzegach.  W centralnej części plam wywołanych tworzą się czarne łatki komórek grzyba.

Wewnątrz źdźbła w miejscu plam tworzy się szara, zbita grzybnia. Źdźbła w tych miejscach murszeją. Najlepiej objawy chorobowe widoczne są przed dojrzewaniem zbóż, gdy źdźbła są połamane i wylegają w różnych kierunkach. Końcowym efektem jest bielenie kłosów, słabe wykształcenie ziarniaków i kłosy płone. Ważną cechą rozpoznawczą i odróżniającą od innych chorób podsuszkowych jest, że sprawcy łamliwości źdźbła zbóż nie porażają korzeni.

Trzeba też wiedzieć o pewnej trudności w identyfikacji choroby, bo mogą być one zróżnicowane przez obecność dwóch typów grzyba sprawcy choroby. Wyróżnia się typ grzyba W (zwany pszennym) i typ R (zwany żytnim). Typ W szybciej infekuje i szybciej się rozwija. Zasiedla przestrzeń międzykomórkową w tkance źdźbła zbóż. Mimo szybkiego tempa rozwoju grzybni typ W powoduje mniejsze straty plonu odżywiając się pasożytniczo tylko w komórkach miękiszu źdźbła. Wolniejszy typ R zasiedla komórki i tkanki naczyniowe (odpowiedzialne za transport wody i składników pokarmowych). Wolno przerastając je ogranicza przenoszenie składników pokarmowych do rozwijającego się kłosa. Powolny rozwój w roślinie w sposób stały i narastający powoduje znacznie większe straty w plonie niż typ W.

• Objawy łamliwości mogą wystąpić na pochwach liściowych już jesienią, ale nie zauważymy ich gołym okiem. Zaleca się obserwacje pod 6-krotnym powiększeniem mikroskopu

Progiem szkodliwości w fazie od początku strzelania w źdźbło do pierwszego kolanka jest 20–30% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia. W celu stwierdzenia zagrożenia i oceny progu szkodliwości idąc po przekątnej pola pobieramy w 5 losowo wybranych punktach po 50 źdźbeł, z powierzchni nie mniejszej niż 1 m2. Określamy liczbę i procent porażonych źdźbeł, ale nie na oko, lecz zgodnie z zaleceniami pod 6-krotnym powiększeniem, a do tego potrzebny jest mikroskop. Szukamy początkowych objawów choroby, czyli miejsc z plamkami o zmienionym zabarwieniu.

Zwalczanie chemiczne po przekroczeniu progu szkodliwości zalecane jest w zbożach ozimych, głównie w pszenicy ozimej i pszenżycie ozimym najlepiej w okresie od początku fazy strzelania w źdźbło (faza rozwojowa w skali BBCH 3/30) do fazy 2 kolanka (faza rozwojowa w skali BBCH 3/32). Większość z zarejestrowanych do ochrony podstawy źdźbła środków posiada w swoim składzie więcej niż jedną substancję czynną i ma działanie ograniczające również choroby porażające w tym czasie liście.