Jak zapobiegać występowaniu kiły kapusty w uprawie rzepaku?
Głównym sposobem ograniczania choroby jest prawidłowe zmianowanie roślin. Występowaniu kiły sprzyja kwaśny odczyn gleby, a więc duże znaczenie ma też wapnowanie. Przestrzeganie zasad dobrej praktyki rolniczej byłoby najlepsze, ale nikt przecież nie zrezygnuje z dochodowej uprawy dla idei. Na szczęście rozwiązania dostarczają hodowcy rzepaku. Jeżeli stanowisko zakażone jest kiłą kapusty możliwa jest uprawa odmian odpornych, które obecnie nie ustępują potencjałem plonowania tradycyjnym mieszańcom.
Skąd się bierze kiła kapusty?
Sprawcą kiły kapusty jest Plasmodiophora brassicae, organizm należący do królestwa pierwotniaków. Zakres żywicieli kiły kapusty jest bardzo szeroki (ok. 300 gatunków), a najbardziej podatny grunt stanowią rośliny kapustowate. Zarodniki pływkowe kiły infekują korzenie rzepaku. Tam powstają zarodnie z zarodnikami pływkowymi zarażającymi sąsiadujące korzenie i cykl powtarza się kilka razy w jednym sezonie wegetacyjnym. W trakcie różnych podziałów i przemian tzw. plazmodia dzielą się na fragmenty, z których wykształcają się kuliste zarodniki przetrwalnikowe. Po rozpadzie guza (narośli) zarodniki te dostają się do gleby. Niestety, te właśnie zarodniki mogą przeżyć w glebie nawet do 20 lat bez obecności żywiciela.
Jakie czynniki sprzyjają rozwojowi kiły kapusty?
Rozwojowi choroby sprzyjają gleby torfowe, gliniaste i ilaste, zlewne i źle zmeliorowane, zakwaszone o pH od 5,3 do 5,7, wysoka wilgotność i temperatura od 9 do 35°C. Kiedy w płodozmianie występują często po sobie rośliny z rodziny kapustowatych oraz gdy na polu nie są zwalczane chwasty z rodziny kapustowatych, szybko może pojawić się kiła kapusty. To choroba groźna, bo może rozprzestrzeniać się na sąsiednie pola poprzez użycie na nich tych samych maszyn do uprawy, co na plantacjach skażonych. Doskonale przemieszcza się również wraz z resztkami korzeni przeniesionymi przez wiatr, czy silne opady deszczu. Roznosi je zwierzyna łowna. Choroba może też wędrować i zasiedlać nowe miejsca przez sieć drenarską.
Jak przebiega rozwój kiły kapusty w uprawie?
Kiła pojawia się na początku w małym nasileniu, placowo i rolnik może nawet nie zauważyć tego problemu. Przy odpowiednim zmianowaniu i przerwie w uprawie rzepaku choroba nie przybierze rozmiarów epidemii. Łamiąc natomiast prawidła agrotechniczne, uprawiając rzepak w monokulturze albo uprawiając na stanowisku po rzepaku w ramach programów rolnośrodowiskowych, poplonu gorczycy i innych roślin kapustowatych, kiła może rozwijać się lawinowo.
Z badań naukowych wynika, że kiła wyjątkowo efektywnie rozwija się na gorczycy. Z doświadczeń profesora Tomasza Kurowskiego z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie wynika, że jeżeli kiła pojawi się na rzepaku w ok. 10% i po jego zbiorze wysiejemy na poplon gorczycę, to jej porażenie dochodzi od razu do 70%. W Polsce choroba występuje w dużym nasileniu w woj.: zachodniopomorskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, dolnośląskim, opolskim i śląskim.
Jak odróżnić kiłę kapusty od chowacza galasówka w uprawie rzepaku?
Każdy producent rzepaku dość dobrze zna objawy kiły kapusty na rzepaku, które jednak do złudzenia przypominają uszkodzenia korzeni wywołane przez chowacza galasówka. Jest jednak różnica. W guzach powstających w wyniku żerowania chowacza występują larwy lub ślady ich żerowania i guzy te nie ulegają później rozpadowi w czasie wegetacji. Guzy po chowaczu są ponadto mniejsze od narośli kiły i występują najczęściej w okolicy szyjki korzeniowej.
Narośle wywołane przez kiłę są owalne, różnych kształtów i wielkości, początkowo jasnożółte, a z biegiem czasu brunatne i ulegające gniciu i rozpadowi. Dopiero po przekrojeniu narośli (guzów) możemy wykluczyć jedną z przyczyn. Jeżeli w przekrojonym guzie nie ma larw ani kanałów wydrążonych przez chowacza, to jest to kiła kapusty.
Jak wygląda kiła kapusty w uprawie rzepaku?
Symptomy porażenia kiłą można obserwować na nadziemnych częściach roślin. To placowo żółknące następnie czerwieniejące, a w końcu więdnące rośliny. To objawy niespecyficzne, często podobne do głodu fosforowego, czy niedoborów mikroelementowych. Najbardziej podejrzane o zainfekowanie kiłą są rośliny występujące w miejscach zastoisk wodnych.
Czy wystarczy wysiewać odmiany kiłoodporne rzepaku, by się jej pozbyć?
Odmiany kiłoodporne nie rozwiązują problemu kiły raz i na zawsze, a odporność odmian jest przełamywana. Sprzyja temu lekceważenie zaleceń hodowców tych odmian, którzy kładą nacisk na zarządzanie odpornością odmian. Najważniejszą zasadą jest, że odmiany tolerancyjne na kiłę wysiewać należy tylko i wyłącznie na stanowiskach zakażonych kiłą kapusty i z zachowaniem 4-letniej przerwy w uprawie rzepaku.
Odmian takich przybywa i z wpisanych do Krajowego rejestru w ostatnich latach z podwyższoną odporność na kiłę kapusty w zakresie patotypów najczęściej występujących w Polsce można wymienić m.in. LG Scorpion, Cromat, Crocant, LG Alltamira, LG Anarion, ES Criterio, Pegazzus, DK Plasma, Crotora, Croissant i Augusta. W tym roku do Krajowego rejestru wpisano trzy nowe odmiany odporne na kiłę: Create, Cromputer i LG Tarantula. Zaleca się, aby jeżeli to możliwe, zmieniać odmiany i wysiewać za każdym razem inną.
Jaki zabieg profilaktyczny należy wykonać w celu zmniejszenia porażenia kiłą kapustnych?
Profilaktycznie, w celu zmniejszenia porażenia kiłą kapustnych roślin rzepaku należy kontrolować odczyn gleby, poprzez wykonywanie co najmniej co 3–4 lata analiz na pH gleby i regularne wykonywanie zabiegu wapnowania. Gleby zakwaszone należy wapnować jesienią, stosując od 2 do 4 t/ha dolomitu lub tlenku wapna. Tlenek wapnia jest skuteczniejszy w walce z kiłą. Najlepiej, aby pH gleby oscylowało w granicach 6,5 i 7,0. Taka kwasowość gleby pozwala znacznie ograniczyć ryzyko zakażenia i rozwoju kiły. Natomiast spadek odczynu gleby poniżej pH 4,9 kile bardzo sprzyja.
Jeżeli problem kiły już jest, wyregulowanie odczynu jest konieczne, ale też nie pozbędziemy się choroby od razu. Trzeba wtedy uprawiać odmiany odporne i zwrócić szczególną uwagę na nawożenie fosforem i borem. Składniki te wpływają korzystnie nierównomiernemu wzrostowi i porowatości korzeni. Zatem wzmacniają korzenie rzepaku, co jest szczególnie ważne na plantacjach zainfekowanych, gdy korzenie są osłabione.
Jakie inne metody wykorzystuje się w ochronie rzepaku przed kiłą kapusty?
W Europie w ograniczaniu kiły wykorzystuje się również biologiczne metody. Jest to m.in. program zapobiegania stratom powodowanym przez kiłę, opracowany we Francji, w którym stosuje się preparaty będące mieszaniną wyciągów ziół. Preparaty te regulują układ enzymatyczny roślin i pobudzają ich system odpornościowy oraz powodują bardzo intensywny wzrost korzeni.
Do ograniczania kiły wykorzystywane są też biostymulatory dostępne także na polskim rynku, które stymulują rozwój korzeni rzepaku i powodują wytwarzanie substancji blokujących rozwój kiły.
Marek Kalinowski
