Od kilku sezonów duże szkody mszyce wyrządzały w rzepaku roznosząc wirusa żółtaczki rzepy. Teraz jest już sporo odmian z odpornością na wirusa. Jednak na zbożach i rzepaku problem mszyc nie kończy się. Szkodzą pośrednio jako wektory wirusów oraz bezpośrednio uszkadzając rośliny bobowate, buraki cukrowe, ziemniaki. Dziś w telegraficznym skrócie o mszycach atakujących te uprawy i progach ich szkodliwości.
Mszyce w bobiku hamują jego wzrost
Bobik narażony jest na żerowanie mszycy burakowej (ta chętnie zasiedla także łubiny). To gatunek różnodomny, długości około 3 mm, wyrządzający szkody w uprawie buraka cukrowego Osobniki bezskrzydłe są ciemne i matowe, z zielonobrunatnym odcieniem, na odwłoku może być widoczny biały, woskowy nalot. Osobniki uskrzydlone są ciemne i błyszczące. Pierwsze osobniki pojawiają się na roślinach bobiku w maju, a ich szczytowe nasilenie ma miejsce przed i w okresie kwitnienia. W zależności od warunków pogodowych tworzą od kilku do kilkunastu pokoleń. Mszyce zasiedlają młodsze, wierzchołkowe fragmenty roślin. Na skutek żerowania mszyc zahamowany jest wzrost roślin. Zasiedlone fragmenty roślin mogą ulegać deformacjom, więdnąć i zasychać. W miejscach żerowania mszyc przez uszkodzone tkanki mogą wnikać zarodniki bądź inne czynniki powodujące wtórne infekcje grzybowe i bakteryjne. Mszyca burakowa może przenosić wirusy. W mniejszym nasileniu na bobiku może występować mszyca grochowa i mszyca lucernowo-grochodrzewowa.
Mszyce w bobiku mogą być obecne na wszystkich organach wegetatywnych. Progiem szkodliwości w fazie rozwoju kwiatostanu jest obecność pojedynczych mszyc na 20% roślin, a w fazie kwitnienia początek kolonii na 10% roślin.
Grochowi zagrażają 3 gatunki mszyc
W uprawie grochu występuje głównie wspomniana mszyca grochowa. Może przenosić m.in. wirusa żółtej mozaiki fasoli (BYMV) i wirusa ostrej mozaiki grochu (PEMV). W mniejszym stopniu zasiedla groch mszyca brzoskwiniowa i mszyca burakowa. Dorosła, bezskrzydła mszyca grochowa ma długość około 5 mm, jest zielona (niekiedy różowa), ma długie i jasne syfony. Uskrzydlone formy są również zielone, ale bardziej smukłe, a ich syfony są ciemnobrunatne. Pierwsze osobniki mszycy grochowej pojawiają się na roślinach w maju, a ich szczytowe nasilenie ma miejsce przed i w okresie kwitnienia. W zależności od warunków pogodowych tworzy od kilku do kilkunastu pokoleń. Mszyce zasiedlają młodsze fragmenty roślin, głównie liście, kwiatostany i młode strąki. Żerowanie mszyc powoduje zahamowanie wzrostu, deformacje, więdnięcie i zasychanie roślin.
Progiem szkodliwości mszycy grochowej w grochu w fazie rozwoju kwiatostanu jest obecność pojedynczych mszyc na 20% roślin.
Upały i ulewy nie sprzyjają mszycy burakowej
Mszyca burakowa to główny gatunek występujący w burakach cukrowych. Ta mszyca preferuje ciepłą i suchą pogodę, ale temperatury powyżej 30°C oraz ulewne deszcze nie sprzyjają szkodnikowi. Chętnie zasiedla plantacje przenawożone azotem. Formy uskrzydlone przelatują na buraki, jeśli dzienna temperatura powietrza wynosi co najmniej 15°C, a intensywny rozwój populacji mszyc następuje w temperaturze 20–25°C. Mszyce burakowe najliczniej żerują na liściach sercowych buraka, które fałdują się i zwijają. Powierzchnia liści połyskuje i lepi się od spadzi. Mszyca burakowa jest szczególnie groźna w latach suchych i upalnych. Przenosi wirusy wywołujące żółtaczkę buraka. Drugim ważnym gatunkiem występującym w burakach jest mszyca brzoskwiniowa
Progiem szkodliwości jest co najmniej 15% zasiedlonych roślin lub 15 mszyc nieuskrzydlonych na roślinę. W przypadku zapobiegania chorobom wirusowym należy zwalczać już pierwsze uskrzydlone mszyce od fazy 3–4 liści buraka.
Mszyce ziemniaczane groźne dla nasiennych plantacji ziemniaka
Na plantacjach ziemniaka występują ważne gospodarczo gatunki mszyc typowo ziemniaczanych. Najliczniej występują: mszyca brzoskwiniowa, mszyca kruszynowo-ziemniaczana i mszyca szakłakowo-ziemniaczana. Te gatunki mszyc, a z nieziemniaczanych mszyca burakowa, powodują w ziemniakach infekcje wirusowe – liściozwoju ziemniaka (PLRV), wirusa Y ziemniaka (PVY) oraz wirusów M (PVM) i S (PVS). Te infekcje są szczególnie groźne dla nasiennych plantacji ziemniaka.
Najważniejsze znaczenie gospodarcze wśród mszyc zasiedlających ziemniaki ma mszyca brzoskwiniowa. To w Polsce główny wektor wirusa liściozwoju ziemniaka o znaczeniu ekonomicznym, bardzo efektywnie przenosi wirusa Y ziemniaka i nieco słabiej wirusy M i S. Mszyca szakłakowo-ziemniaczana to efektywny wektor wirusów Y i M ziemniaka oraz słabszy wirusa S. Mszyca kruszynowo-ziemniaczana jest oceniana jako niezbyt efektywny wektor wirusów Y i M ziemniaka i prawdopodobnie przenosi również wirusa S. Mszyca ziemniaczana smugowa i mszyca ziemniaczana średnia, to gatunki notowane są jako wektory wirusów Y, M i liściozwoju.
Z wieloletniego monitoringu wynika, że mszyce nieziemniaczane nalatujące na uprawy ziemniaka często znacznie przewyższającą liczebność mszyc ziemniaczanych. Co ważne, ich migracja wiosenna rozpoczyna się w terminie wcześniejszym niż mszyc ziemniaczanych. One też przenoszą na kłujce wirusy.
Progiem szkodliwości mszyc z punktu widzenia wektorów chorób wirusowych jest obecność po wschodach roślin 5–10 mszyc na 100 liści na plantacjach nasiennych (10–20 mszyc na 100 liści – na plantacjach produkcyjnych). Progiem szkodliwości bezpośredniej jest stwierdzenie 500 mszyc na 100 liściach.
Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 24/2023 na str. 18. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
