Stonka ziemniaczana - występowanie, stadia rozwoju i zwalczanie

Tempo rozwoju stonki jest zależne od temperatury 

Wiosna jest stosunkowo chłodna i to nie jest korzystne dla stonki. Niemniej w połowie czerwca można spodziewać się wylęgu larw L1. Pod koniec czerwca żer prawdopodobnie rozpoczną najbardziej łakome larwy L3 i L4. Ten atak nie oznacza końca problemów, bo w ostatnich latach coraz częściej obserwuje się, niestety, pojaw pokolenia letniego chrząszczy stonki. 

Składanie jaj w złożach po kilkadziesiąt sztuk jest rozciągnięte w czasie, a w temperaturze poniżej 12°C może być wstrzymane. W 10 do 19 dni od złożenia jaj co zwykle przypada na pełnię kwitnienia czarnego bzu, pojawiają się larwy L1, które w trakcie rozwoju trwającego 11–30 dni (zależnie od temperatury) przechodzą trzy linienia. 

Najstarsze larwy L4 po trzecim linieniu, schodzą do gleby i tam przepoczwarczają się w wyniku czego po trzech tygodniach (zwykle jest to koniec lipca i początek sierpnia) pojawiają się pierwsze chrząszcze drugiego, letniego pokolenia. Pod koniec lata chrząszcze pokolenia letniego schodzą do gleby na zimowanie. 

• Najbardziej szkodliwe są larwy stonki ziemniaczanej, przy czym największe szkody wyrządzają larwy L4, którym przypisuje się aż 76% gołożerów
  

Wylęgają się gdy kwitnie lipa

Tempo rozwoju stonki ziemniaczanej jak również jej szkodliwość są uzależnione od temperatury. Uszkodzenia powodują zarówno chrząszcze, jak i larwy. Bardzo pomocna w określaniu zagrożenia i terminu wylęgu pierwszych larw stonki ziemniaczanej jest fenologia roślin wskaźnikowych. Wyląg pierwszych larw stonki zbiega się z pełnią kwitnienia bzu czarnego, grochodrzewu, początkiem kwitnienia chabra bławatka. Masowy wyląg larw przypada na okres kwitnienia i przekwitania lipy drobnolistnej.

Jeżeli pogoda dopisze i po ociepleniu chrząszcze stonki wyjdą masowo w krótkim czasie, ułatwi to zwalczanie szkodnika i być może do opanowania zagrożenia wystarczy jeden oprysk w sezonie. Ale to nie jest takie pewne. Jeżeli po ociepleniu wyjdzie część chrząszczy i zaraz nastąpi ochłodzenie, pozostałe pojawią się później. Z punktu widzenia ochrony to niekorzystne, bo rozwój stonki rozciągnie się w czasie i zabiegi chemiczne trzeba będzie w krótkim czasie powtórzyć. Prawdopodobne jest też – tak działo się w minionych sezonach – że wystąpi też drugie, letnie pokolenie stonki. 

Starsze larwy najgroźniejsze

Największe szkody wyrządzają chrząszcze zimowe zaraz po wyjściu z zimowisk i przed składaniem jaj, larwy w stadium L3 i L4 oraz młode chrząszcze letniego pokolenia. Stonka ziemniaczana jest na tyle charakterystycznym szkodnikiem, że ani chrząszczy, ani larw nie można pomylić z żadnym innym. Trudności można mieć jedynie we właściwej ocenie pokoleń larw stonki. Wiek larw określa się na podstawie wymiarów puszki głowowej. Jak podają naukowcy z IOR–PIB, puszka głowowa larw L1 ma wielkość od 0,5 do 0,6 mm, larw L2 – 0,8–1,0 mm, larw L3 – 1,3–1,7 mm, a larw L4 – 2,0–2,5 mm. 

W przypadku ziemniaków późnych, należy też oceniać szkodliwość letniego pokolenia chrząszczy i w razie potrzeby wykonać zabieg ich zwalczania.

Straty wyrządzane przez stonkę ziemniaczaną w około 75–85% powodowane są przez żerujące larwy. Według IHAR w odmianach wczesnych i średnio wczesnych ubytki plonów mogą wynosić 20-30%, a w warunkach powstałych gołożerów nawet 70%. Próg ekonomicznej szkodliwości stonki ziemniaczanej to 10 złóż jaj na 10 roślinach lub 15 larw na jednej roślinie.

• Samice stonki ziemniaczanej składają jaja w złożach na spodniej stronie liści ziemniaków

W ochronie baczyć na karencję

Trzy zabiegi na stonkę bywają niekiedy koniecznością. Oczywiście ta maksymalna ilość zabiegów dotyczy odmian późnych i jest konieczna przy przebiegu pogody sprzyjającym stonce. Przy dużym nasileniu szkodnika właściwym momentem wykonania pierwszego zabiegu jest masowy pojaw chrząszczy. Drugi zabieg trzeba wykonać zazwyczaj na larwy (najczęściej w trzeciej dekadzie czerwca lub pierwszej lipca). Trzeci oprysk, o ile będzie konieczny, wykonuje się na chrząszcze pokolenia letniego (na przełomie lipca–sierpnia).

Intensywna ochrona ziemniaków przed stonką obejmująca trzy zabiegi jest potrzebna bardzo rzadko. Jeden zabieg to jednak niezbędne minimum na ograniczenie strat. Powinien być wykonany na larwy powodujące największe zniszczenie części asymilacyjnej ziemniaka. Szkodliwość stonki wynika głównie z jej dużej żarłoczności, wysokiego współczynnika rozmnażania (1:400), odporności na stresy i skłonność do uodporniania się na insektycydy. 

Wybierając insektycydy do ochrony ziemniaka jadalnego, a szczególnie odmian bardzo wczesnych i wczesnych, należy zwrócić uwagę na długość okresu karencji. Przed przystąpieniem do zabiegu należy zapoznać się z treścią etykiety instrukcji stosowania środka ochrony roślin znajdującej się na opakowaniu i ściśle przestrzegać dawek, terminów i sposobów stosowania preparatów.  

Są środki na stonkę dopuszczone w uprawach ekologicznych

Środkami ochrony roślin stosunkowo łatwo jest ograniczyć stonkę ziemniaczaną. A co mają robić gospodarstwa ekologiczne? Mogą wykorzystać dwa preparaty dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej: Novodor SC i SpinTor 240 SC. Z badań i doświadczeń wynika, że produkty te powodują ok. 80% spadek żerowania stonki ziemniaczanej w stosunku do kontroli.

Novodor SC jest środkiem owadobójczym zawierającym specjalny szczep bakterii Bacillus thuringiensis subspecies tenebrionis, który jest śmiertelny dla stonki, ale jest bardzo wrażliwy na działanie światła i ciepła. Warunkiem jego skuteczności jest zjedzenie liści przez stonkę, dlatego należy bardzo dokładnie wykonać zabieg opryskiwania. Zaleca się zakwasić ciecz użytkową przed opryskiem. Zabieg powinien być wykonany, gdy szkodnik znajduje się we wczesnym stadium. Im wcześniej jest zastosowany, czyli na mniejsze larwy, tym działa skuteczniej. Przy jednoczesnym występowaniu larw młodych i w starszych stadiach rozwojowych, dużej populacji lub gorszych warunkach pogodowych, istnieje wskazanie dla zastosowania dawki tego środka w ilości 5 l/ha. W sytuacji występowania wyłącznie młodych larw (L1 i L2), w sprzyjających warunkach pogodowych, istnieje wskazanie dla zastosowania dawki 3 l/ha. Maksymalna liczna zabiegów w sezonie wegetacyjnym to 4, przy odstępach między zabiegami: 5–14 dni. 

SpinTor 240 SC zawierający spinozyn zaleca się stosować na najmłodsze stadia rozwojowe larw w dawce maksymalnej 0,15 l/ha (zalecana 0,1 – 0,15 l/ha). Wyższą z zalecanych dawek stosować w przypadku dużej liczebności szkodnika, na wyższe stadia rozwojowe larw i w przypadku bujnej naci ziemniaczanej. Jeżeli zaistnieje taka konieczność zabieg można powtórzyć (maksymalnie 3 razy w sezonie) w odstępie 14 dni.

• Najstarsze larwy po przemieszczeniu się do gleby przeobrażają się w poczwarki (na zdjęciu), a te po ok. 3 tygodniach przekształcają się w chrząszcze pokolenia letniego
  

Marek Kalinowski
fot. Marek Kalinowski