Uprawa słonecznika w Polsce. Na co rolnicy powinni zwrócić uwagę?

Nieduże wymagania glebowe odporność na wiosenne przymrozki do minus 4°C, a przede wszystkim odporność na okresowe susze to największe zalety tego gatunku wynikające m.in. z długiego na 2,5 m korzenia. Jak można wyczytać w zaleceniach integrowanej ochrony słonecznika, wymaga on oszczędnego nawożenia, zwłaszcza azotem, który jest teraz bardzo drogi. Wystarczy ok. 60 kg N/ha w formie saletry amonowej w dniu siewu. Słonecznik niedużo potrzebuje także fosforu (60–90 kg/ha P2O5 i najlepiej przed orką zimową), za to ma spore potrzeby w stosunku do potasu (120–180 kg/ha K2O najlepiej przed orką siewną). O potasie trzeba pamiętać, bo ograniczona dawka skutkuje mniejszą sztywnością łodyg i ich łamaniem przed zbiorem. W bilansie nawożenia trzeba też zwrócić uwagę na ważną dla słonecznika siarkę, a z mikroelementów bor i molibden.

Skoro słonecznik dobrze znosi przymrozki, to kiedy go najlepiej siać? W warunkach polskich optymalnym przebadanym terminem siewu jest okres między 20 a 30 kwietnia (nie później niż do 5 maja), kiedy temperatura gleby na głębokości 5 cm trwale przekroczy 9°C. Siew w niższej temperaturze spowoduje wydłużenie wschodów i będą one niepełne. Ponadto takie wydłużające się wschody lepiej wykorzysta ptactwo i wyrządzi większe szkody.

Zalecany jest siew nasion słonecznika pneumatycznym siewnikiem punktowym na głębokość 5–7 cm w rozstawie rzędów – 60–70 cm i z rozstawą roślin w rzędzie co 20–25 cm. Przy takich parametrach siewu uzyskamy obsadę od 50 000–70 000 roślin/ha.

• Z uwagi na duże zagrożenie stratami wyrządzanymi w słoneczniku przez ptaki powinien być on uprawiany w dużych gospodarstwach. Dopiero plantacje 10-hektarowe i większe gwarantują przy tym ryzyku odpowiednio wysoki poziom plonowania

Pojawia się coraz więcej odmian słonecznika na polskim rynku i są one w tej chwili tylko z unijnego katalogu odmian CCA. Oczywiście odmiany słonecznika ma w ofercie większość firm nasiennych – w sumie to ponad 20 odmian od bardzo wczesnych do średnio późnych. Często można spotkać ich prezentację na Dniach Pola i rolnicy zainteresowani uprawą o przebadane dla tych odmian w Polsce zalecenia agrotechniczne powinni pytać hodowców.

Przed ostatecznym wyborem odmiany słonecznika do uprawy koniecznie należy zwrócić uwagę na jedną ważną cechę – odporność na zgniliznę twardzikową. To szczególnie istotne, jeżeli w gospodarstwie jest uprawiany rzepak i tym bardziej – niezależnie od wybranej odmiany – lepiej wystrzegać się w zmianowaniu uprawy słonecznika po rzepaku.

Słonecznik jest wart uwagi, bo jest już w Polsce rynek nasion słonecznika, uprawa jest prosta, mało pracochłonna, a głęboki system korzeniowy działa na glebę jak naturalny głębosz.

Problemem w uprawie mogą być chwasty, zwłaszcza jednoroczne gatunki dwuliścienne i jednoliścienne. Na chwilę obecną w uprawie słonecznika znajdziemy rejestracje małoobszarowe wielu herbicydów, ale także fungicydów, insektycydów i moluskocydów.

W internetowej wyszukiwarce środków ochrony roślin na stronie ministerstwa można znaleźć 91 środków ochrony roślin – chemicznych i biologicznych. Największą grupę stanowią herbicydy. Jest zarejestrowana także zaprawa nasienna na alternariozę, szarą pleśń, zgniliznę twardzikową, zgorzel siewek i fuzariozę siewek. Są fungicydy ograniczające w czasie wegetacji mączniaka prawdziwego, alternariozę, rdzę, zgniliznę twardzikową i czarną plamistość.

Są zarejestrowane w słoneczniku trzy biologiczne, bakteryjne insektycydy do ograniczania gąsienic uszkadzających liście. Jest też biologiczny fungicyd zawierający antagonistyczny dla patogenów roślin gatunek grzyba Trichoderma asperellum szczep T34 do z rejestracją do ograniczania zgnilizny twardzikowej.

Określenie terminu zbioru jest w technologii uprawy słonecznika jednym z najważniejszych elementów. Za moment, od którego można rozpocząć zbiór uznaje się, kiedy niełupki posiadają wilgotność poniżej 25%. To moment, kiedy całe rośliny zasychają, resztki kwiatostanów samoczynnie opadają, a gąbczaste tzw. dno kwiatostanu nie ma już turgoru. Najlepiej zbierać słonecznik przy wilgotności nasion poniżej 20%. Nasiona trzeba dosuszyć i najlepiej kiedy mamy takie możliwości w gospodarstwie, przy czym do przedmuchiwania nie można używać zbyt gorącego powietrza (temperatura suszenia nie powinna przekraczać 50°C). A sprzedaż nasion? Najlepiej jest podpisać z potencjalnym odbiorcą umowę. Skup słonecznika prowadzi m.in. firma Agrii i Agrolok i producenci pasz dla drobiu – Cedrob i Wipasz.

Dużym zagrożeniem tuż przed zbiorem są szkody wyrządzane przez ptaki, które szkodzą także w okresie wschodów słonecznika. To jest niestety wpisane w uprawę słonecznika i z tego powodu zaleca się rozproszyć ryzyko i uprawiać go na plantacjach co najmniej 10-hektarowych.

Sam zbiór można realizować kombajnem zbożowym i można znaleźć w Internecie recepty jak ustawić obroty i parametry pracy kombajnu. Oczywiście idealna byłaby przystawka do słonecznika. Niektórzy rolnicy używają przystawek do zbioru kukurydzy i modyfikują ją zaopatrując w dodatkowe noże rotacyjne. Tak planował zrobić Marek Michalik z Pawłowic (gm. Stężyca, powiat rycki) gospodarujący na ok. 100 ha (60 ha własność, reszta dzierżawy), z którym rozmawiałem w tym roku na zorganizowanym w jego gospodarstwie spotkaniu Dni Soi. Plantator uprawę słonecznika rozpoczął w tym roku i oceniając jego agrotechnikę uważa, że to roślina w porównaniu z innymi mega tania w uprawie i póki co tania jest jej ochrona. W przypadku tego gospodarstwa graniczącego w przeważającym areale z lasami znaczenie ma jeszcze jeden czynnik – zwierzyna płowa. Wyrządza ona duże straty w rzepaku i kukurydzy, a słonecznik z nią wygrywa.

• Zawartość oleju w niełupkach odmian mieszańcowych słonecznika dochodzi do 50%, a czasami przekracza ten próg