Do grupy roślin nietolerujących niskiego pH należą buraki cukrowe, większość zbóż i kukurydza. Grupa druga obejmuje rośliny wymagające zakresu pH od 5,5 do 6,5, tj. ziemniaki, owies, żyto, pszenżyto, rzepa, brukiew, len i łubiny (biały i niebieski). Łubin żółty i seradela tylko w niewielkim stopniu reagują na niski odczyn gleby, a nawet dobrze znoszą zakwaszenie gleby.
Badania odczynu gleb
W Polsce zakwaszenie gleb jest niestety duże i ma charakter naturalny a to wynika ze specyfiki procesu glebotwórczego i rodzaju skał macierzystych. W dodatku w porównaniu do innych krajów o podobnych uwarunkowaniach klimatyczno-glebowych, w naszym kraju wciąż nie wapnuje się lub robi to stosując za mało nawozów o działaniu odkwaszającym. Ta tendencja poprawia się i mimo iż wskaźnik zakwaszenia gleb w Polsce jest nadal wysoki, to według GUS, w ostatnich latach zużywa się przeciętnie w kraju o ok. 55% więcej wapna niż zużywano jeszcze 5 lat temu. Jednak wciąż nam daleko do poziomu, jaki był notowany przed akcesją Polski do UE. Wówczas zużywano przeciętnie ponad 90 kg CaO/ha. Szacuje się, że w celu zneutralizowania kwaśnego odczynu gleb bardzo kwaśnych konieczne jest trzykrotnie większe zużycie wapna nawozowego niż obecnie. Ustalając wielkość dawki nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych należy uwzględnić wymagania roślin pod względem wrażliwości na odczyn gleb oraz zapotrzebowania na Ca i Mg.
Żeby ustalić aktualny odczyn gleby, mamy dwie możliwości. Pobrać próbki glebowe i przekazać je do laboratorium, wówczas pH zostanie ustalone dokładnie metodą potencjometryczną. Pomiar taki trwa długo, trochę też kosztuje, ale za to na jego podstawie zostają dokładnie ustalone dawki wapna potrzebne do odkwaszenia naszej gleby. Można też pomiar odczynu gleby wykonać bezpośrednio na polu za pomocą tzw. metody kolorymetrycznej. W tym drugim przypadku jednak należy wziąć pod uwagę, że mimo iż to szybki i tani sposób pomiaru pH, to jednak nie w jest 100% dokładny, zwłaszcza że potrzeby wapnowania (konieczne, potrzebne, ograniczone i zbędne) stacje chemiczno-rolnicze oceniają na podstawie kategorii agronomicznej gleb i pH oznaczonego w 1 M KCl!
Dawki do kategorii gleby
Prawidłowo wyliczona dawka wapna powinna doprowadzić bowiem kwaśną glebę do wyższego zakresu pH zgodnie z określoną kategorią agronomiczną gleby, z którą związana jest ściśle forma wapna, którą odkwaszamy. Wapno tlenkowe, z racji tego, że forma tlenkowa gwałtownie wchodzi w reakcję z wodą, szybko zmieniając odczyn wykazuje szybsze działanie. Jednak w przypadku, szczególnie gleb lekkich, taka gwałtowna zmiana odczynu nie jest korzystna, dlatego też wapna tlenkowe należy stosować wyłącznie na gleby cięższe. Znając kategorię agronomiczną gleb i potrzeby wapnowania zgodnie z poniższą tabelą ustalamy wielkość dawek nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych w przeliczeniu na CaO.
Podana w tabeli wielkość dawek nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych powinna zlikwidować zakwaszenie gleb na okres od 3 do 4 lat. Pamiętajmy, że w przypadku gleb zakwaszonych i jednocześnie z niedoborem magnezu, należy zastosować nawóz wapniowo-magnezowy, gdyż nie tylko niskie pH, ale i niedobór magnezu powodują ograniczenia wzrostu i rozwoju roślin. Gdy natomiast wyniki analizy gleby potwierdzają wystarczającą zasobność gleby w przyswajalny magnez, wystarczy wysiać zwykłe wapno nawozowe.
Na glebach lżejszych, w celu utrzymania optymalnego odczynu gleby, zaleca się częstsze wapnowanie, ale mniejszymi dawkami wapna. W praktyce, takie regularne wapnowanie gleby niewielkimi dawkami wapna rzędu 1,5–2,5 t CaO/ha wpływa niezwykle korzystnie nie tylko na aktywność życia biologicznego gleby, ale też zmniejsza oddziaływanie toksycznego glinu na rośliny. Na przykład, na plantacjach rzepaku, na których wykonuje się regularnie wapnowanie obserwuje się mniejsze porażanie roślin kiłą kapusty. Natomiast w dłuższym aspekcie czasowym w wyniku odkwaszenia gleby poprawia się również przyswajalność składników pokarmowych dla roślin, stwierdza się większą zdrowotność roślin i lepszą ich kondycję, co w konsekwencji przedkłada się na wyższe plony i lepszą ich jakość. Na gleby średnie można także stosować nawozy węglanowe, ale okres odkwaszania tych gleb będzie dłuższy.
Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe w zmianowaniu należy stosować jesienią pod przedplon poprzedzający rośliny najbardziej wrażliwe na kwaśny odczyn gleby. Jeżeli przedplonem jest roślina mało wrażliwa na zakwaszenie gleby, to wapno zaleca się stosować po zbiorze przedplonu poprzedzającego uprawę rośliny wrażliwej na zakwaszenie. W okresie wiosennym można stosować nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe, ale w formie węglanowej.
Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe w zmianowaniu należy stosować jesienią pod przedplon poprzedzający rośliny najbardziej wrażliwe na kwaśny odczyn gleby. Jeżeli przedplonem jest roślina mało wrażliwa na zakwaszenie gleby, to wapno zaleca się stosować po zbiorze przedplonu poprzedzającego uprawę rośliny wrażliwej na zakwaszenie. W okresie wiosennym można stosować nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe, ale w formie węglanowej.
Wapno na użytki zielone
Oprócz gruntów ornych wapnowania wymagają również użytki zielone. Wapnując użytki zielone należy brać pod uwagę fakt, by tego zabiegu nie łączyć ze stosowaniem obornika czy gnojowicy, ponieważ mogą zachodzić reakcje chemiczne, w wyniku których następuje uwalnianie się związków azotu do atmosfery. Optymalny odczyn gleby dla większości roślin łąkowych to zakres pH od 5,5 do 6,5. Użytki zielone wapnujemy, gdy odczyn pH na glebach mineralnych wynosi poniżej 5,5, a na glebach organicznych (torfowych i torfowo-murszowych) 5,0. Na gleby mineralne zaleca się stosować 0,5 do 3 CaO t/ha, a na gleby organiczne 1–2,5 t CaO/ha. Najlepszą i zalecaną formą wapna na użytki zielone jest wapno węglanowe, najlepiej zawierające magnez. Nawozy wapniowe lub wapniowo-magnezowe na użytkach zielonych należy stosować późną jesienią lub wczesną wiosną, przed ruszeniem wegetacji roślin.
Wapnowanie gleb użytków zielonych należy przeprowadzać co 4–6 lat, ale na glebach lżejszych zabieg odkwaszania przeprowadzać częściej, w mniejszych dawkach. Wapnowanie gleb powinno być na stałe włączone w kalendarz zabiegów agrotechnicznych jako niezbędny ich element. Stosowanie bowiem nawozów mineralnych na kwaśne gleby jest nieefektywne i generuje tylko niepotrzebne koszty poniesione na ich zakup.
Dr Dorota Pikuła
