Niedobór wapnia w uprawach warzyw, takich jak pomidor i papryka, może spowodować m.in. suchą zgniliznę wierzchołkową owoców, natomiast w uprawie sałaty, kapusty pekińskiej, głowiastej i kalafiora pojawiają się zbrązowienia wewnątrz główki. Na selerze i innych warzywach liściowych brunatnieją brzegi i wierzchołki najmłodszych liści.
Niedobór wapnia obniża wartość przechowalniczą owoców
Rośliny sadownicze niedostatecznie odżywione wapniem wydają drobne owoce, które łatwo pękają (wiśnie, czereśnie), mają skorkowaciałą skórkę, szklistość miąższu (gruszki, jabłka). Niedobór wapnia obniża również wartość przechowalniczą wszystkich owoców. Rośliny ozdobne również cechują się zróżnicowanym zapotrzebowaniem na wapń. Rośliny wrzosowate (rododendrony, wrzosy) potrzebują niskiego odczynu gleby (pH 4–4,5), zaś wiele roślin na niedobór wapnia reaguje zasychaniem najmłodszych liści lub wiotkością pędów i ich załamywaniem (tulipan). Wapnowanie gleb jest zatem niezbędnym elementem w tych uprawach i powinno się je wykonywać minimum co 3–4 lata.
Większość warzyw najlepiej rozwija się na glebach o odczynie od lekko kwaśnego do obojętnego, czyli na glebach o pH w granicach 6,0–6,8. Na glebach kwaśnych większość warzyw wschodzi, rozwija się i potem źle plonuje ponieważ ich wzrost jest słabszy. Korzenie warzyw uprawianych na glebie kwaśnej będą zniekształcone, często uszkodzone. Dzieje się tak, ponieważ na kwaśnych glebach dochodzi do zaburzeń w rozwoju systemu korzeniowego warzyw. Wskutek anomalii gospodarki wodno-jonowej w zakwaszonych glebach, pojawiają się na korzeniach spękania, rozwidlenia i skorkowacenia. Składniki pokarmowe i woda nie są więc dobrze pobierane przez chore korzenie. Zakwaszeniu gleby zwykle towarzyszy brak wapnia. Wskutek niedoborów wapnia pojawiają się zmiany również na liściach warzyw. Następuje zamieranie brzegów liści, tzw. tipburn u sałaty czy kapusty, a na owocach pojawia się sucha zgnilizna.
Tipburn jest to choroba analogiczna do suchej zgnilizny wierzchołków owoców pomidorów i papryki. W wyniku braku wapnia następuje obniżenie sprężystości błon komórkowych, a przy znacznym niedoborze wapnia ściany komórek po prostu zapadają się, a chora tkanka na kilka lub kilkanaście godzin przyjmuje barwę ciemnozieloną, później zamiera i brązowieje. U ziemniaka brak wapnia objawia się skorkowaceniem i brunatnieniem miąższu i różnego rodzaju rozpadem bulw. Kolejnym, bardzo częstym następstwem długo utrzymującego się zakwaszenia gleb jest nasilenie występowania patogenów chorobotwórczych (kiła kapusty) czy szkodliwych nicieni. Rola wapnia jest więc niezwykle ważna dla utrzymania dobrej kondycji i zdrowia warzyw.
Najprościej i najszybciej papierkiem lakmusowym
Zanim przystąpimy do wapnowania gleby, zaleca się ustalić aktualne pH gleby. Można to zrobić precyzyjniej w laboratorium lub mniej dokładnie metodą polową. Metoda polowa (kolorymetryczna z odczynnikiem Helliga) do oznaczania pH jest stosunkowo prosta i szybka, ale niestety w porównaniu do analizy chemicznej, podobnie jak z użyciem papierka lakmusowego, mniej dokładna i wymaga wykonania wielu prób, do właściwej oceny aktualnego pH gleby.
Oczywiście najszybciej odczyn gleby możemy zbadać używając uniwersalnego papierka lakmusowego i wody destylowanej. W celu wykonania pomiaru, pobraną z ogrodu próbę gleby umieszcza się w czystym, szklanym naczyniu, zalewa wodą destylowaną i dokładnie miesza. W tak otrzymanym roztworze umieszcza się papierek lakmusowy i przykleja go do ścianki naczynia. Po około 30 sekundach papierek zmienia barwę. Porównując kolor papierka z załączoną w zestawie z papierkami lakmusowymi skalą, możemy sprawdzić czy gleba w naszym ogrodzie jest kwaśna, zasadowa czy obojętna.
Obecnie na rynku mamy gotowe zestawy do pomiaru odczynu gleby w ogrodzie, np. firmy BIOPON, z papierkami i z aż 4 polami wskaźnikowymi o różnych barwach. Po wykonaniu testu porównuje się ze skalą porównawczą zestaw 4 wskaźników. Pomiar jest bardziej wiarygodny gdy zgadzają się wszystkie 4 kolory na papierku wskaźnikowym i na skali porównawczej. Pomiar wykonuje się z dokładnością do pełnej jednostki pH.
Najbardziej wiarygodne i dokładne wyniki daje chemiczna analiza gleby! Przypomnę, że aby badanie pH gleby w ogrodzie było miarodajne, konieczne jest prawidłowe pobranie próbki gleby do analiz – powinny być one pobrane z kilku miejsc w ogrodzie. Zaleca się średnio na każde 100 m² działki pobrać minimum 3–4 próbki gleby, z głębokości około 20 cm. Próbek gleby nie należy pobierać bezpośrednio po zastosowaniu nawozów, ponieważ zabieg ten może zafałszować wynik badania. Najlepiej pobierać je jesienią, po zbiorze roślin. Odczyn najlepiej jest badać w laboratorium.
Wapnując glebę należy koniecznie pamiętać, że o jego skuteczności przesądza rodzaj wapna oraz dawka i termin jego stosowania. Trzeba pamiętać, że zbyt szybkie regulowanie odczynu gleb pod uprawę warzyw szkodzi nie tylko roślinom, ale przede wszystkim mikroorganizmom glebowym, sprzyja też uwstecznianiu się np. fosforu w glebie, osłabia pobieranie wielu składników pokarmowych, np. większości mikroelementów, przyspiesza rozkład materii organicznej. Z tego powodu zaleca się wapnowanie częste, ale małymi dawkami, tak aby uzupełnić w glebie straty wapnia pobranego z plonami roślin i wymytego. Szacuje się, że w ciągu roku wymywa się przez opad atmosferyczny nawet 200 kg CaO/ha. W dodatku, im jednorazowo zastosuje się większą dawką wapna, tym więcej wapnia ulega wymyciu z gleby.
Optymalny odczyn, czyli jaki?
Optymalny odczyn to taki parametr żyzności gleby, który zapewnia akumulację glebowej materii organicznej, czyli sprzyja procesom humifikacji, pozwala pobierać składniki pokarmowe i chronić rośliny przed włączeniem do łańcucha troficznego metali ciężkich.
Optymalny odczyn dla gleby bardzo lekkiej wynosi od 5,1–5,5;
- lekkiej 5,6–6,0; średniej 6,1–6,5
- a dla gleby ciężkiej 6,6–7,0.
Ze względów buforowych gleby podnoszenie odczynu powyżej podanego pH wpływa niekorzystnie na jej właściwości. Dlatego też nie należy wapnować zbyt dużymi dawkami wapna gleby lekkiej, ponieważ jest z natury bardziej kwaśna niż gleba cięższa. Na gleby lekkie zakwaszone zaleca się stosować obornik, który obniża odczyn gleby. Jeśli gleba posiada optymalny dla jej kategorii odczyn, zaleca się stosować co 5 lat od 0,5 do max 1 t/ha CaO, w formie węglanu wapnia. Natomiast gdy odczyn gleby jest niższy niż optymalny podany dla danej kategorii gleby, należy zastosować co 2–3 lata od 1,5 (na gleby lekkie) do 2,5 tony na gleby ciężkie CaO. W praktyce trudno jest stosować jednorazowo duże dawki wapna, lepiej jest zastosować mniejsze a częściej. Takie zalecenie zapobiega utracie wapnia wskutek wymywania. Rekomendowane maksymalne dawki wapna nawozowego w uprawach ogrodniczych zamieszczono w tabeli.
- Optymalny odczyn jest korzystny dla gleby i roślin, ale pamiętajmy, że świeże wapnowanie źle znoszą: pomidor, marchew, groch, seler, cebula, burak ćwikłowy i ogórek. Dlatego gatunki te zaleca się uprawiać w drugim roku po zabiegu wapnowania
Kwasy humusowe działają jako stymulatory wzrostu i rozwoju warzyw
Do odkwaszania gleb w ogrodnictwie zaleca się stosować wapno nawozowe granulowane. Wapno takie powoli odkwasza glebę, korzystnie wpływając na właściwości fizyczne gleby i jej strukturę. Nowością na rynku jest m.in. Wapno mikroflora 3w1, czyli nawóz łączący działanie wapna granulowanego z kwasami humusowymi i pożytecznymi mikroorganizmami.
Kwasy humusowe działają jako stymulatory wzrostu i rozwoju warzyw, więc warto to sprawdzić i się przekonać. Ponieważ warzywa potrzebują do wzrostu i rozwoju także magnezu, do odkwaszenia gleby w ogrodzie warto sięgnąć po dolomit, który dostarcza jednocześnie glebie sporo tego składnika pokarmowego. Z uwagi, że dolomit jest nawozem wapniowym naturalnym, odkwaszając nim glebę dodatkowo zwiększmy jej napowietrzenie i pojemność wodną, a wiec parametry bardzo ważne dla dobrej uprawy warzyw. Dawka dolomitu powinna oscylować w granicach ok. 1 do 2 kg/10 m2.
Dr hab. Dorota Pikuła IUNG – PIB Puławy
Zdjęcie: Marek Kalinowski
