Kiedy jest najlepszy moment na ograniczenie sprawców Fusarium?
Choroba w diagnozowaniu może być mylona z łamliwościami podstawy źdźbła. To istotne w ewentualnej ochronie, bo łamliwości ogranicza się innymi środkami. Warto zatem poznać podstawowe informacje z biologii rozwoju sprawców choroby i specyficzne objawy. Warto ćwiczyć rozpoznawanie chorób choćby z pomocą atlasów, a najlepiej pod okiem eksperta na Dniach Pola i szkoleniach. Ewidentne objawy choroby w zbożach stwierdza się, gdy ich źdźbła są jeszcze zielone (na krótko przed wykłoszeniem i po wykłoszeniu zbóż).
Choroba objawia się w pełnej krasie późno, kiedy nie można już zareagować. To już herbata po obiedzie. Chorobę należy ograniczać znacznie wcześniej, po przekroczeniu progu szkodliwości, a we wczesnych fazach rozwoju zawsze jest dylemat, czy aby plamy na pochwach i źdźbłach to właśnie fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, a może inna z co najmniej 4 ważnych chorób podstawy źdźbła. Wskazówki, jak te choroby odróżnić podaję w dalszej części.
Które zboża atakuje Fusarium?
Choroba atakuje wszystkie zboża i może przeżyć długo bez rośliny żywicielskiej. Ważny w ograniczaniu sprawców choroby jest umiarkowany udział zbóż w zasiewach, prawidłowy płodozmian, staranne przyoranie resztek pożniwnych i przyspieszanie ich rozkładu, niszczenie samosiewów zbóż i chwastów jednoliściennych. W ograniczaniu choroby ważne jest stosowanie kwalifikowanego, zaprawionego materiału siewnego, poszukiwanie odmian o zwiększonej odporności i uprawa orkowa, od której Unia zachęca niestety odchodzić.
Te działania pomogą, ale też trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że różni sprawcy z rodzaju Fusarium występują powszechnie. Pogoda ma duży wpływ na stopień porażenia, ale też każdy gatunek sprawcy różni się wymaganiami termicznymi i wilgotnościowymi. Nie ma właściwie takiej pogody, która uniemożliwiłaby rozwój któregoś z grzybów Fusarium.
Jakie warunki najbardziej sprzyjają rozwojowi grzybów Fusarium?
Głównymi sprawcami choroby są grzyby F. culmorum i F. avenaceum. F. culmorum występuje tylko w stadium konidialnym, cechuje się dużą zdolnością do życia saprotroficznego – może długo utrzymywać się w glebie bez rośliny żywiciela. Natomiast F. avenaceum oprócz zarodnikowania konidialnego, tworzy stadium workowe Giberella avenacea. Jednak lista ewentualnych sprawców choroby jest długa. To także gatunki: Fusarium graminearum, Microdochium nivale, Fusarium nivale, Fusarium spp.,
Wymienione gatunki Fusarium rozwijają się w szerokim zakresie temperatur, a optymalnym przedziałem jest 5–25°C. Ich rozwojowi sprzyja wysoka wilgotność względna powietrza i gleby lub gleba przesuszona, a zatem i przy niedoborach wody w glebie któryś z gatunków ma się dobrze i rozwija. Warunki sprzyjające rozwojowi poszczególnym grzybom Fusarium zestawione są w tabeli.
Obok destrukcyjnego działania mrozów, często to fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni razem z innymi chorobami podsuszkowymi jest przyczyną dużych strat w obsadzie roślin po zimie. Porażeniu przez grzyby ulegają korzenie i podstawa źdźbła. Przenoszenie patogenów następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin.
Kiedy widoczne są pierwsze symptomy porażenia grzybami Fusarium?
Pierwsze symptomy choroby mogą być widoczne już jesienią. Pochwy liściowe zmieniają barwę z zielonej na brązową. Początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski oraz plamy nieregularnego kształtu. Przy silnym porażeniu obejmują podstawę siewek, pochwy liściowe, a później źdźbła i wnętrze źdźbła. Niekiedy można obserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni. Wraz z upływem czasu występują brunatnobrązowe nekrozy od dołu do drugiego kolanka. Na powierzchni nekroz pojawia się watowata grzybnia barwy białej, różowej lub karminowej (barwa zależy od gatunku grzyba) grzybni często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł. Ten różowawy nalot grzybni na kolankach najlepiej jest widoczny na słomie po zbiorach zbóż.
Z którą chorobą łatwo pomylić fuzaryjną zgorzel źdźbła?
Objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni łatwo można pomylić z objawami zgorzeli podstawy źdźbła oraz z łamliwością źdźbła zbóż. Pamiętajmy, że w przypadku fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni, oznaki porażenia na korzeniach i podstawie łodygi są brunatne (brązowe, w życie kasztanowe). Nigdy nie są połyskliwie czarne, a plamy są w postaci kresek i smug z postrzępionymi zakończeniami. Natomiast barwa porażeń powodowanych przez zgorzel podstawy źdźbła na korzeniach i źdźbłach jest czarna (połyskliwie czarna), a łamliwość źdźbła zbóż objawia się brązowymi plamami na podstawie źdźbła (czarne łatki w centrum plamek), ale nie atakuje korzeni.
Kiedy wprowadzić chemiczne ograniczenie fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła?
Chemiczne ograniczanie fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni zbóż zalecane jest w fazie od początku strzelania w źdźbło (BBCH 30) do fazy pierwszego kolanka (BBCH 31), jeżeli 25–30% źdźbeł uległo porażeniu. Szczególnie zagrożone chorobą są zboża ozime, a najbardziej pszenica i pszenżyto. Zabiegi nalistne ograniczające chorobę wykonuje się w tym samym terminie, co przy łamliwości podstawy źdźbła (początek strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka). W tym terminie pozycjonowanych jest większość preparatów.
Według zaleceń i zgodnie ze składem fungicydów zarejestrowanych do ograniczania fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni skuteczne na fuzaryjnych sprawców są połączenia: biksafen + protiokonazol, strobiluryny + triazole oraz pojedyncze substancje cyprodynil i proquinazyd.
Niestety, skutecznych i tanich triazoli ubywa i ta ochrona w przyszłości będzie coraz trudniejsza i kosztowniejsza. Internetowa wyszukiwarka środków ochrony roślin wskazuje, że zastosowanie do ograniczania tej choroby w różnych fazach rozwojowych zbóż ma blisko 60 zarejestrowanych fungicydów. Chemiczne zwalczanie fuzaryjnej zgorzeli jest także utrudnione ze względu na sposób zimowania w postaci grzybni sprawców w glebie lub grubościenność zarodników na resztkach pożniwnych. Ponadto, sprawcy tej choroby mogą infekować zboża w ciągu całego okresu wegetacyjnego wywołując fuzariozę na liściach i ostatecznie na kłosach, kiedy zastosowane fungicydy w T1 przestają już działać.
Marek Kalinowski
