Jaki wpływ ma mróz na uprawy roślin?
Mróz największe spustoszenie w zasiewach rzepaku ozimego, jęczmienia ozimego i pszenicy wyrządził w latach 2011/2012 i 2015/2016. Straty lokalnie zdarzają się każdej ziemi, bo ma na to wpływ mikroklimat i rzeźba terenu. Tam, gdzie ryzyko wymarznięć zawsze jest duże, do uprawy powinnyśmy wybierać odmiany pszenicy ozimej z zimotrwałością 5 st. i wyżej.
Z aktualnych danych COBORU wynika, że zimotrwałość 5 i wyższą w skali 9-stopniowej mają następujące odmiany pszenicy ozimej zwyczajnej:
- Arkadia i Ostroga (6),
- Euforia, Hondia, LG Jutta, Lokata i Medalistka (5,5),
- Natula, Impresja, Belissa, Plejada, Rotax, SY Yukon i Tytanika (5).
To dane o odmianach wpisanych do krajowego rejestru, bo warto dodać, że rewelacyjną zimotrwałość ma np. oścista Wilejka z HR Strzelce. W litewskich badaniach (bo właśnie na Litwie tę odmianę rejestrowano) w skali 9-stopniowej ma wycenioną zimotrwałość na 7,5.
Do dzisiejszego rankingu warto dodać informacje także o ozimej pszenicy orkisz i twardej. Ich uprawą interesuje się coraz więcej rolników, lecz odmiany nie mają zbyt wysokiej zimotrwałości.
Obecnie zarejestrowane są cztery odmiany pszenicy orkisz ozimej:
- Rokosz (zimotrwałość 4),
- SM Amalle (3),
- SM Fides (4),
- SM Orkus (2).
W gatunku pszenica twarda ozima zarejestrowane są także cztery odmiany:
- Ceres (zimotrwałość 4),
- SM Eris (4),
- SM Metis (4,5),
- SM Tetyda (4,5).
Jak stopień zimotrwałości przekłada się na ilość zimujących roślin?
Według informacji COBORU w uproszczeniu można przyjąć, że różnica 1 stopnia zimotrwałości w skali 9-stopniowej na plus oznacza około 10% więcej zimujących roślin. Dane w tabeli są uśrednione, co należy brać pod uwagę, porównując zimotrwałość odmian. Brak informacji o procencie martwych roślin jest informacją, że w danym sezonie odmiana nie była po prostu badana.
Wyniki oceny niektórych odmian pochodzą aż z 46 doświadczeń w różnych punktach kraju, innych z zaledwie 9 doświadczeń w ramach badań rejestrowych. Jeszcze raz podkreślę – są to dane uśrednione i nawet odmiany o średnio dużym procencie martwych roślin w niektórych rejonach, w których na polach zalegała nawet niewielka warstwa śniegu, zimę w 2016 r. przetrwały dość dobrze, w innych wymarzły całkowicie.
Pamiętajmy, że zimotrwałość to cecha najważniejsza, brana pod uwagę na etapie hodowli odmian, które mają trafić do praktycznego rolnictwa w Polsce. Testy obiecujących rodów w polowych warunkach w Polsce udają się jednak raz na kilka lat (dobre warunki do oceny wystąpiły u nas właśnie w 2012 r. i 2016 r.).
W jaki sposób testowana jest zimotrwałość?
Niektóre z firm hodowlanych tę cechę testują np. na polach w Szwecji (bardziej stabilne warunki zimowe niż u nas) albo zakładają poletka z rzędami wysianych linii hodowlanych pszenicy na zagonach. Robi się to po to, aby w razie opadu śniegu nie przykrył on roślin i aby były one ciągle wystawione na bezpośrednie oddziaływanie niskich temperatur.
Zimotrwałość to cecha najważniejsza brana pod uwagę na etapie hodowli odmian, które mają trafić do praktycznego rolnictwa w Polsce. Testy obiecujących rodów w polowych warunkach w Polsce udają się jednak raz na kilka lat (dobre warunki do oceny wystąpiły u nas właśnie w 2012 r. i 2016 r.). Dlatego m.in. niektóre z firm hodowlanych tę cechę testują np. na polach w Szwecji (bardziej stabilne warunki zimowe niż u nas) albo zakładają poletka z rzędami wysianych linii hodowlanych pszenicy na zagonach. Robi się to po to, aby w razie opadu śniegu nie przykrył on roślin i aby były one ciągle wystawione na bezpośrednie oddziaływanie niskich temperatur.
Która część rośliny jest najbardziej narażona na mróz?
Pszenica ozima wytrzymuje spadki temperatur do minus 20 st. C bez okrywy śnieżnej i do minus 30 st. C z okrywą śnieżną. Oczywiście wytrzymuje krótkotrwałe spadki temperatur, bo jeżeli gleba w strefie korzeniowej zamarznie do ok. minus 13 st. C, oznacza to śmierć rośliny. Korzenie i węzły krzewienia są mniej odporne na mróz niż liście.
W polowych warunkach mrozoodporność, czyli wytrzymałość na jeden czynnik – mróz, to za mało. Liczy się zimotrwałość, na którą oprócz spadków temperatury wpływa wiele czynników. Są to opady śniegu, wiatry, stan dożywienia roślin, amplituda temperatur itd. To również faza rozwoju, jaką osiąga roślina przed wejściem w stan spoczynku zimowego, a krytyczną fazą dla pszenicy są trzy liście. Lepiej, kiedy jest ich mniej (np. szpilkowanie) i więcej (co najmniej początek krzewienia). Bywa, że nawet po dosyć łagodnej zimie duże straty w obsadzie powoduje wysmalanie - silny wiatr przy temperaturze zaledwie kilku stopni poniżej zera.
Marek Kalinowski
