Który gatunek zbóż jest najbardziej zagrożony porażeniem rynchosporiozą zbóż?
Najbardziej zagrożonym gatunkiem na porażenie rynchosporiozą zbóż, której sprawcą jest grzyb Rhynchosporium secalis jest jęczmień ozimy. W dalszej kolejności łupem sprawcy jest jęczmień jary, żyto i pszenżyto. Choroba występuje głównie w warunkach chłodnej i wilgotnej pogody.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że wiele obszarów rolniczych jesienią ub.r. było dotkniętych powodzią. IOR – PIB w Poznaniu oceniał wpływ tego czynnika na stan fitosanitarny roślin i ostrzegał, że w zasiewach jęczmienia, żyta i pszenżyta należy spodziewać się w tym sezonie znacznie większej presji sprawcy rynchosporiozy zbóż.
Zobacz też: Najbardziej zagrożony jęczmień. Jak chronić zboża ozime jesienią?
Ciemna obwódka na zbożach - to rynchosporioza zbóż
Rynchosporioza zbóż zwana jest także plamistością obwódkową zbóż. Nazwa wynika z bardzo charakterystycznej ciemnej obwódki, ale jest ona bardzo wyraźna (brązowa) tylko na liściach jęczmienia. Na życie i pszenżycie obwódka jest jasna, zlewa się z kolorem plam. Choroba przenosi się z zakażonym materiałem siewnym. Źródłem zakażenia są też resztki pożniwne i samosiewy zbóż. Dlatego czynnikiem mocno zwiększającym ryzyko porażenia rynchosporiozą zbóż, jest uprawa jęczmienia jako przedplonu dla zbóż, a jeszcze gorzej dla jęczmienia oraz uprawa odmian podatnych na chorobę. Pamiętajmy też, że im gęstszy jest łan i im wyższymi dawkami azotu jest nawożony, tym ryzyko porażenia rynchosporiozą jest większe.
Jak uniknąć wystąpienia rynchosporiozy zbóż?
Z tych powodów duże znaczenie w ograniczeniu choroby ma staranna agrotechnika i właściwy płodozmian. Podstawą takiej agrotechnicznej prewencji jest ograniczanie nadmiernego udziału zbóż w strukturze zasiewów oraz zachowanie kilkuletniej przerwy w uprawie jęczmienia na tym samym polu. Ważne jest staranne przyoranie resztek pożniwnych, niszczenie samosiewów i zrównoważone nawożenie (unikanie przenawożenia azotem i zwiększanie dawek nawozów fosforowych i potasowych. Istotne jest unikanie siewu jęczmienia jarego w sąsiedztwie jęczmienia ozimego. Nasileniu choroby sprzyja zbyt wczesny siew jęczmienia ozimego i tego należy unikać.
Jaka temperatura sprzyja rozwojowi rynchosporiozy zbóż?
Rozwojowi choroby sprzyjają rosy, duża częstotliwość opadów, temperatura 10–20°C i wysoka wilgotność względna na poziomie 80%. Choroba może być przyczyną znacznych spadków plonu. Czas inkubacji rynchosporiozy w temperaturze 15°C wynosi ok. 13 dni. Rynchosporioza zbóż występuje we wszystkich fazach rozwojowych, głównie w jęczmieniu ozimym, ale także w jęczmieniu jarym, życie i pszenżycie ozimym.
W okresie wegetacji grzyb rozprzestrzenia się poprzez zarodniki konidialne przenoszone przez deszcz i wiatr, a infekcja zachodzi przez kutikulę liści. Rozwojowi rynchosporiozy najbardziej sprzyja chłodna i wilgotna pogoda z częstymi opadami deszczu. Straty w plonie jęczmienia ozimego z powodu porażenia rynchosporiozą mogą sięgać 30%, a ziarno jest wtedy znacznie gorszej jakości. To oczywiście skrajna sytuacja, a rynchosporioza nie jest najgroźniejszą chorobą jęczmienia.
Jak wygląda rynchosporioza zbóż na liściach jęczmienia?
O ile wiele chorób zbóż można w rozpoznawaniu pomylić, to rynchosporioza zbóż na liściach jęczmienia powoduje typowe i wyraziste objawy. Pierwsze plamy mogą być zauważalne już jesienią, ale w większym stopniu widoczne są dopiero wiosną na młodych liściach. Jesienią z uwagi na wczesny siew objawy porażenia najczęściej zauważymy właśnie na jęczmieniu ozimym.
Objawy choroby występują głównie na blaszkach liściowych i pochwach liściowych, a czasami także na plewach i ościach kłosów. Na początku są to owalne, eliptyczne lub soczewkowate, wodniste, niebieskozielone, stalowozielone lub szarobiaławe plamy, długości od 1 do 2 cm. Wraz z rozwojem porażenia środek plam przybiera barwę słomkową, białoszarą lub jasnobrązową i na liściach jęczmienia pojawia się bardzo wyraźna brunatna obwódka odgraniczająca część porażoną od zdrowej. W miarę rozwoju choroby plamy się powiększają a obwódka staje się ząbkowana. Przy silnym porażeniu plamy łączą się, a liście przedwcześnie zamierają.
Jak zaznaczyłem, brunatna obwódka jest bardzo wyraźna na liściach jęczmienia, a dodatkowo wokół niej pojawia się chlorotyczny ząbkowany pierścień. Na liściach pszenżyta i żyta uszkodzona tkanka nie jest tak wyraźnie odgraniczona od zdrowej, a jasnobrązowa obwódka jest słabiej zaznaczona, bo praktycznie zlewa się z plamami tej samej barwy. U tych gatunków plamy mogą być koloru jasnobrązowego lub słomkowego z występującym czasami współśrodkowym strefowaniem. Jak podaje literatura, na życie obwódki nie ma, bo kolorystycznie zlewa się z plamą.
Z jakimi chorobami można pomylić rynchosporiozę zbóż?
Oczywiście są to opisy opracowane przez naukowców z Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu. Każdy inaczej interpretuje barwy i odcienie barw, ale z całą pewnością tylko przy dużym porażeniu roślin kilkoma chorobami jednocześnie objawy rynchosporiozy moglibyśmy pomylić. A z czym możemy właśnie pomylić? Obserwując objawy początkowe, czyli owalne plamy jeszcze przed pojawieniem się obwódki, możemy pomylić rynchosporiozę z:
- brunatną plamistością liści,
- septoriozą paskowaną liści,
- fuzariozą liści.
W literaturze naukowej można znaleźć informacje, że najgroźniejsze jest porażenie przez sprawcę rynchosporiozy zbóż nasady liści, które prowadzi zwykle do przedwczesnego obumierania całych liści. Dolne liście są najczęściej i najsilniej infekowane, ale może także dojść do porażenia liścia flagowego i kłosów. W warunkach sprzyjających rynchosporioza zbóż rozwija się szybko, powodując znaczną utratę aparatu asymilacyjnego.
Występowanie rynchosporiozy, co podkreślałem na początku, ogranicza przede wszystkim właściwy płodozmian, staranna uprawa, zrównoważone nawożenie i siew zaprawionym materiałem ziarna kwalifikowanego. Ważna w ograniczaniu jest też uprawa odmian o większej odporności. Warto zwrócić uwagę na ten czynnik, porównując charakterystyki odmian zbóż.
Kiedy zastosować śor w walce z rynchosporiozą zbóż?
Decyzja o chemicznej ochronie musi być podyktowana względami ekonomicznymi po przekroczeniu progu szkodliwości, a więc po wnikliwej lustracji łanu. Autorzy „Poradnika sygnalizatora ochrony zbóż” zalecają, aby w tym celu wiosną w fazie krzewienia (BBCH 21–29) oraz od fazy 1 kolanka do końca fazy strzelania w źdźbło (BBCH 31–39) prowadzić obserwacje na plantacjach zbóż, obserwując po przekątnej pola 50 roślin i analizować na obecność charakterystycznych plam na liściach wywołanych przez sprawcę choroby.
Progiem szkodliwości ze strony rynchosporiozy w jęczmieniu, życie i pszenżycie jest:
- w fazie krzewienia (BBCH 21–29) – 15−20% powierzchni liści z objawami choroby;
- w fazie strzelania w źdźbło (BBCH 30–39) – 15−20% powierzchni liści z objawami choroby.
W internetowej bazie Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu do ochrony jęczmienia ozimego można znaleźć kilkadziesiąt zalecanych rozwiązań chemicznych. W jęczmieniu ozimym (po przekroczeniu progu szkodliwości) rynchosporiozę zwalcza się od początku strzelania w źdźbło do początku kłoszenia. Jeżeli objawy porażenia wystąpią wyraźnie na górnych liściach i pogoda jest wilgotna, zabieg (wg zaleceń IOR) można powtórzyć, lecz zawsze przy użyciu fungicydu o innym mechanizmie działania.
Takie są zalecenia, a w praktyce rynchosporioza jest zwalczana przy okazji zabiegów na najgroźniejsze w danym momencie choroby liści, a z całą pewnością tak jest w pszenicy, pszenżycie i życie. W jęczmieniu ozimym zdarza się natomiast, że rynchosporioza dominuje w łanie. Może stanowić główne zagrożenie chorobowe z dużym wpływem na plon.
Marek Kalinowski
