Zespół naukowców z Poznania przyjrzał się trafności przysłów
Naukowcy związani z instytucjami z Poznania sprawdzili na ile przysłowia związane z pogoda trafnie prognozują przebieg auty w przyszłości. Kiedyś to na ich podstawie rolnicy planowali zbiory czy zasiewy, a ogrodnikom i sadownikom podpowiadały jak chronić własne sady i plantacje. Czy dzisiaj te przysłowia dalej są użyteczne?
Zadania sprawdzenia tego podjął się interdyscyplinarny zespół złożony m.in. z:
- prof. Piotra Matczaka z Wydziału Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
- dr Dariusza Graczyka, dr Adama Choryńskiego, dr Iwony Pińskwar z Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN,
- dr Viktorii Takacs z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu.
Jakie przysłowia wybrali naukowcy?
Chociaż w polskiej kulturze funkcjonuje ponad 200 różnych przysłów związanych z pogodą, to zbadania 28 z nich. Dlaczego akurat te? Zespół wybrał wyłącznie przysłowia odnoszące się do temperatury i jednocześnie wykazujące formułę warunkową, czyli jeśli danego dnia (pory roku) będzie określona aura, to za jakiś czas należy spodziewać się następującej pogody.
Oto lista przysłów zbadanych przez naukowców:
- Na Wszystkich Świętych (1.11.) jeśli ziemia skrzepła, cała zima będzie ciepła;
- Marek (25.04.) skwarem grozi, Bonifacy mrozi (14.05.);
- Październik ciepły, będzie luty skrzepły;
- Gdy 10 lutego mróz panuje, jeszcze 40 dni takich zwiastuje;
- Pankracy (12.05.) i Serwacy (13.05.), gdy z przymrozkiem staja ̨, zimne lata dają;
- Styczeń, gdy z zimnem nie chodzi, marzec i kwiecień wychłodzi;
- Jak na Marka (25.04.) człek nie chucha w Ogrodników (12– 14.05.) trza kożucha;
- Jeżeli październik srogi to styczeń łagodny;
- Gdy luty zimny i suchy, sierpień będzie gorący;
- Ciepły marzec, zimny kwiecień;
- Mrozy w Trzech Króli (6.01.) potrwają ̨ do Gietruli (17.03.);
- Upały lipcowe wróżą mrozy styczniowe;
- Barbara po lodzie (4.12.) Boże Narodzenie (25.12.) po wodzie;
- Gdy ciepło na Dominika (4.08.), ostra zima nas dotyka;
- Gdy październik ciepło trzyma, zwykle mroźna będzie zima;
- Święta Katarzyna (25.11.) po lodzie, Boże Narodzenie (25.12.) po wodzie;
- Gdy w pierwszym tygodniu sierpnia spieka, zima ciężka, śnieżna, długa czeka;
- Styczeń mrozi, lipiec skwarem grozi;
- Od Cypriana (10.02.) aż do Jana Kapistrana (28.03.), gdy pogoda jest zasrana, to od Jana (28.03.) do Jerzego (19.04.) ciągle jeszcze nic nowego;
- Gdy po gorącym lipcu sierpień chłodzi, twarda zima i duży śnieg zaszkodzi;
- Kiedy Gromniczna (2.02.) zimę traci, to św. Maciej (24.02.) ją wzbogaci;
- Gdy ciepło w luty, zimno w marcu bywa, paszy trzeba zachować, by jej potem nie kupować;
- Kiedy na Barbarę (4.12.) błoto, to na Boże Narodzenie (25.12.) sanna jak złoto;
- Kiedy lipiec chłodzi, twarda zima i śnieg nadchodzi;
- Święta Katarzyna (25.11.) po wodzie, Boże Narodzenie (25.12.) po lodzie;
- Jak ciepło na Macieja (24.02.) to już wiosny nadzieja;
- Gdy Zbigniew i Patryk (17.03) mrożą ludziom uszy, zima jeszcze 2 niedziele mrozem i śniegiem prószy;
- Gdy Maciej święty (24.02.) cokolwiek lodu nie stopi, będą długo chuchali w zimne ręce chłopi.
Dane o temperaturze z ponad 60 lat do weryfikacji przysłów o pogodzie
– W tym badaniu przeprowadziliśmy kompleksowe badania dotyczące polskich przysłów związanych z pogodą, badając stopień powodzenia ich przewidywań, a także przeanalizowaliśmy chronologiczną i geograficzną przygodność przewidywań przysłów – można przeczytać w artykule w amerykańskim periodyku „Weather, Climate and Society”, gdzie przedstawiono wyniki badania przysłów.
Naukowcy do weryfikacji przydatność poszczególnych przysłów wykorzystali dane meteorologiczne z 20 stacji z Polski i krajów sąsiednich z 62 lat (1951–2012).
Które z przysłów jest najbardziej trafna?
Z badań poznańskich naukowców wynika, że tylko tylko kilka z wybranych przysłów zapewnia stosunkowo wiarygodne prognozy, choć i ta się zmienia.
Największą sprawdzalność miały dwa, niezbyt popularne, przysłowia:
- Gdy Zbigniew i Patryk (17.03) mrożą ludziom uszy, zima jeszcze 2 niedziele mrozem i śniegiem prószy – ono ma według wyliczeń naukowców 83% sprawdzalności.
- Gdy Maciej Święty (24.02) cokolwiek lodu nie stopi, będą długo chuchali w zimne ręce chłopi – 66% trafności.
Jak podają naukowcy, aż 17 przysłów wykazało prawdopodobieństwo mniejsze niż 25% dla udanych prognoz.
Skąd takie przysłowia, skoro się nie sprawdzają?
Jak zauważają poznańscy naukowcy, sprawdzalność przysłów maleje wraz z biegiem lat i w latach 60. XX wieku była większa niż obecnie. Prawdopodobnie wynika to z dwóch czynników.
Może to być związane ze zmianą klimatu. Ale eksperci zwracają uwagę na jeszcze jedną możliwość. Wiele z tych przysłów liczy sobie kilkaset lat, a po drugiej wojnie światowej Polacy zostali przesiedleni o około 200 km na zachód.
– Zatem przysłowia mogą odnosić się do klimatu obszarów bardziej na wschód w porównaniu z obecnymi granicami Polski, czyli obszarów obecnie na Białorusi, Litwie i Ukrainie – uważają naukowcy.
Ta teza zdaje się mieć potwierdzenie w danych. Otóż spośród stacji meteorologicznych przysłowia o najwyższej dokładności zaobserwowano w Mińsku (Białoruś), Wilnie (Litwa) i Suwałkach (Polska).
Paweł Mikos
Fot. Pixabay
