Zakłada się, że proponowane instrumenty walczące z nieuczciwymi praktykami handlowymi uzupełnią środki istniejące w państwach członkowskich i kodeks postępowania dobrowolnej inicjatywy w zakresie łańcucha dostaw. Nowe przepisy mają zapewnić po raz pierwszy standardowy poziom ochrony rolników w szerszym łańcuchu dostaw żywności we wszystkich krajach UE. Zaproponowane przez Komisję rozwiązania przyjmą formę ustawy (dyrektywy) europejskiej.
Zakazane i pod warunkiem
Nowa unijna dyrektywa ma zakazać niektórych z najczęściej spotykanych nieuczciwych praktyk handlowych. Wymienia się tutaj:
- opóźnienia w płatnościach za nietrwałe produkty żywnościowe,
- anulowanie zamówienia w ostatniej chwili,
- jednostronne lub retroaktywne (odnoszące się do przeszłości) zmiany umów,
- zmuszenie dostawcy do zapłaty za zmarnowane produkty.
Zakłada się, że inne praktyki będą dozwolone tylko pod warunkiem wyraźnego i jednoznacznego porozumienia między stronami. Chodzi o sytuacje, gdy kupujący zwraca niesprzedane produkty spożywcze dostawcy czy pobiera opłatę od dostawcy za zabezpieczenie lub utrzymanie umowy dostawy produktów żywnościowych. Proponowane przepisy będą akceptować również, pod warunkiem wskazanym powyżej, sytuacje, w których dostawca płaci za promocję lub marketing produktów spożywczych sprzedawanych przez kupującego.
Ponadto Komisja proponuje, aby każde państwo członkowskie UE wyznaczyło właściwy organ do egzekwowania nowych przepisów i określiło minimalne uprawnienia wykonawcze takich organów. W przypadku udowodnionego naruszenia, wyznaczony organ ma nakładać proporcjonalną i odstraszającą sankcję.
Poufność i anonimowość
Komisja zakłada, że ten egzekucyjny organ będzie mógł wszczynać dochodzenia z własnej inicjatywy lub na podstawie skargi. W takim przypadku strony składające skargę będą mogły zażądać poufności i anonimowości w celu ochrony swojej pozycji wobec partnera handlowego. Często rolnicy, którzy dostarczają swoje produkty do jakiegoś marketu czy sieci handlowych, boją się walczyć o swoje prawa, ponieważ obawiają się utraty odbiorcy. Gdyby więc ta propozycja została z praktycznego punktu widzenia dobrze rozwiązana, ułatwiłoby to na pewno życie rolnikom.
Co ciekawe, Komisja ma ustanowić mechanizm koordynacji między organami ścigania, aby umożliwić wymianę najlepszych praktyk.
- Prawie każdy rolnik podczas prowadzenia gospodarstwa miał choć raz do czynienia z nieuczciwym odbiorcą produktów rolnych
KE mając na względzie publiczne konsultacje przeprowadzone w tym temacie w drugiej połowie 2017 r. zakłada, że to nowe prawodawstwo UE nie doprowadzi do wzrostu cen dla konsumentów. Nie przedstawiono bowiem żadnych dowodów sugerujących, że zakazanie nieuczciwych praktyk handlowych prowadziłoby do wyższych cen.
Warto podkreślić, iż najnowsze badanie Eurobarometru przeprowadzone wśród obywateli w całej UE pokazuje, że wzmocnienie roli rolników w łańcuchu żywnościowym jest wspierane przez większość obywateli.
Jak to działa u nas?
W Polsce obowiązują przepisy regulujące przeciwdziałanie nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Zawiadomienie w sprawie podejrzenia stosowania praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową może złożyć dostawca lub nabywca produktów rolnych i spożywczych. Kluczowe znaczenie pełni tutaj jednak kryterium obrotowe. Relacje między kontrahentami muszą spełniać następujące warunki:
- łączna roczna wartość obrotów między nimi przekracza 50 tys. zł w roku wszczęcia postępowania lub w którymkolwiek z dwóch lat poprzedzających rok wszczęcia tego postępowania,
- obrót podejrzanego przedsiębiorcy (w przypadku, gdy należy on do grupy kapitałowej – obrót tej grupy), przekracza 100 mln zł w roku wszczęcia postępowania.
- Ponadto musi występować znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym między nabywcą a dostawcą oraz trudność w zdobyciu innych kontrahentów.
W zależności od tego, czy zawiadamiający ma problem z brakiem pisemnej umowy, domaga się odszkodowania czy uważa, że został naruszony interes publiczny, powinien odpowiednio skierować się do ARR, Sądu albo UOKiKu.
Rolnik, który nie ma pisemnej umowy z kontrahentem lub gdy umowa ta nie spełnia określonych wymogów, może zawiadomić ARR. Nabywca, który nie zawarł z rolnikiem takiej umowy, może zostać obciążony karą pieniężną. Bez znaczenia jest, czy umowa zawierana jest na dłuższy okres, czy też dotyczy jednorazowego dostarczenia produktów. Obowiązek zawarcia umowy dotyczy każdej transakcji, nawet jednorazowej. Wielu rolników uważa ten przepis za niepotrzebną biurokrację. Umowa nie chroni bowiem rolników w sytuacji, gdyby się okazało, że nabywca jest niewypłacalny.
Przedsiębiorca (również rolnik), który chce chronić interes indywidualny, może dochodzić swoich praw i wystąpić z powództwem do sądu cywilnego. Uprawnienie to wynika z ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Obejmuje każdą branżę, bez wymogów obrotowych. Wszczęcie postępowania jest tutaj obligatoryjne, a poszkodowany przedsiębiorca ma szansę na zasądzenie odszkodowania oraz zwrot nieuczciwe pobranych od niego opłat.
Natomiast przedsiębiorca (również rolnik), który chce chronić interes publiczny, czyli interes ekonomiczny potencjalnie wielu przedsiębiorców działających na danym rynku, może złożyć zawiadomienie do UOKiK. Uprawnienie to wynika z ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej i obejmuje wyłącznie branżę rolno-spożywczą. Aby móc z niego skorzystać, należy spełniać wymogi obrotowe. Wszczęcie postępowania w tym przypadku nie jest obligatoryjne. UOKiK może wydać decyzję zakazującą stosowania praktyki i nałożyć karę do 3% obrotu płatną do budżetu państwa. UOKiK nie przyznaje odszkodowań i rekompensat poszkodowanym.
Jedna decyzja
Do tej pory, od początku funkcjonowania regulacji dotyczących przewagi kontraktowej, UOKiK wydał jedną decyzję w sprawie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej. Dotyczyła ona spółki Cykoria wobec dostawców marchwi. Spółka wydłużała terminy płatności, nie informowała o terminie odbioru produktu i nakłaniała plantatorów do wyrażenia zgody na potrącenie części ich wynagrodzenia na rzecz związku producentów. Już następnego dnia po wszczęciu postępowania przedsiębiorca zobowiązał się do zmiany zakwestionowanych działań.
dr Magdalena Szymańska
