Jak można podsumować funkcjonowanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej w 2023 roku? To był pierwszy normalny rok po pandemii, o której dziś mało kto już pamięta.
– Z jednej strony to był pierwszy rok bez widma koronawirusa, ale z drugiej warunki geopolityczne w dalszym ciągu są bardzo trudne, biorąc pod uwagę sytuację w Ukrainie. Przypomnę, że rok wcześniej G2A Arena, w której zazwyczaj organizujemy Europejskie Forum Rolnicze, zajęta była przez wojsko. W tym roku dzięki współpracy z marszałkiem województwa podkarpackiego i operatorem centrum konferencyjnego G2A Arena udało nam się w zwyczajowym, marcowym, terminie zorganizować forum, podczas którego rozmawialiśmy na tematy najważniejsze dla rolnictwa i obszarów wiejskich, o przyszłości Wspólnej Polityki Rolnej. Podjęliśmy także próbę oceny zmian zachodzących na obszarach wiejskich na przestrzeni ostatnich lat, podsumowując efektywność prowadzonych polityk regionalnych. Dyskutowaliśmy, jak włodarze poszczególnych samorządów wyobrażają sobie rozwój regionalny, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów wiejskich. W tej debacie uczestniczyli marszałkowie województw tak różnych, jak zachodniopomorskie i podkarpackie.
To dwa różne światy.
– Dzięki różnym perspektywom ta debata była ciekawsza. Oparliśmy ją o „Monitoring rozwoju obszarów wiejskich”, który jest efektem naszej współpracy z Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk. Marzec br. był okazją do podsumowania czwartego etapu tego projektu, będącego cykliczną obserwacją przemian społeczno-gospodarczych na polskiej wsi. Na EFR dyskutowaliśmy nie tylko o polityce regionalnej, ale i sprawach praktycznych, aktualnych i najważniejszych dla rolników. Z sukcesem zorganizowaliśmy merytoryczne debaty na temat systemu ubezpieczeń w rolnictwie, zrównoważonego rolnictwa czy koncepcji rolnictwa 4.0. Nietypowa jak dla takiego forum była debata historyczna, dotycząca rolniczej Solidarności oraz jej roli i znaczenia związku w drodze do wolności. Dyskusjom towarzyszyła prezentacja nowoczesnych rozwiązań dla rolnictwa w części ekspozycyjnej Forum. Udało nam się zgromadzić ponad 50 wystawców i partnerów, a Forum odwiedziło ponad 3000 osób. Myślę więc, że powrót do Europejskiego Forum Rolniczego po kilku latach nieobecności w pełnej formule na terenie G2A Arena był dla Fundacji bardzo udany.
Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej to nie tylko forum rolnicze.
– Nasza codzienna statutowa działalność jest nie mniej ważna. Myślę między innymi o wspieraniu edukacji na obszarach wiejskich. W roku szkolnym 2023/2024 rozpoczęliśmy kolejną edycję programu Youngster, czyli nauczania młodzieży języka angielskiego, który z powodzeniem realizujemy od 2007 roku. Biorąc pod uwagę nasze doświadczenia i kompetencje związane z nauczaniem podstaw programowania, realizujemy obecnie kolejną edycję programu „Prolog”. To projekt, w ramach którego nauczyciele i uczniowie wykorzystują klocki Lego i podstawy programowania, wplatając to w podstawę programową przedmiotów, takich jak matematyka i przedmioty przyrodnicze. W tym roku szkolnym projekt realizujemy w Warmińsko-Mazurskiem. W pierwszej połowie roku przeprowadziliśmy kolejną edycję projektu „Ferie z ekonomią”, czyli nauczanie podstaw ekonomii dla młodzieży z obszarów wiejskich.
Skierowaliśmy także naszą ofertę do kobiet na obszarach wiejskich. Przeprowadziliśmy ogólnopolski program „ABC tworzenia, pisania i realizacji projektów”, podczas którego nabyły umiejętności myślenia projektowego, aby łatwiej im było zaplanować swoje działania. Zdobyły także odpowiednie przygotowanie do pisania wniosków i pozyskiwania funduszy. W listopadzie wystartowaliśmy z nowym projektem „Sieć liderek wiejskich” – dla kobiet, które działają na obszarach wiejskich i chciałyby poszerzyć swoją wiedzę i ulepszyć umiejętności liderskie i komunikacyjne oraz zarządzania organizacją.
A co działo się w Centrum Współpracy Międzynarodowej w Grodnie na wyspie Wolin?
– W Centrum prowadziliśmy regularne zajęcia związane z nauką przyrody – cykl „Zupełnie inaczej o przyrodzie”, który skierowany jest do przedszkolaków, dla uczniów szkół podstawowych i dla dorosłych. Podczas zajęć, łączących badania terenowe z doświadczeniami i obserwacjami, powadzonymi m.in. w pracowni laboratoryjnej, uczniowie wcielają się w odkrywców i badaczy, by poznawać otaczającą ich przyrodę, w tym szczególnie Woliński Park Narodowy. W roku szkolnym 2022/2023 kontynuowaliśmy projekt edukacyjny dotyczący ekologii i ochrony środowiska realizowany wspólnie z Wolińskim Parkiem Narodowym i Hortobágy Nemzeti Park, czyli parkiem narodowym na terenie węgierskiej puszty. Każdą edycję tego projektu kończymy wymianą młodzieży polskiej i węgierskiej: polscy uczniowie jadą na Węgry, a młodzież węgierska przyjeżdża do Wolińskiego Parku Narodowego. W obecnym roku szkolnym kontynuujemy naszą współpracę i wspólny projekt. W CWM zorganizowaliśmy także wiele wydarzeń artystycznych. Głównym przedsięwzięciem co roku jest „Wiosna muz”. Ta majowa kilkudniowa impreza kulturalna jest bezpłatna dla mieszkańców okolicznych miejscowości. Podczas tych kilku dni odbywają się: warsztaty teatralne, przedstawienia, monodramy, koncerty, spotkania z artystami i występy amatorskich zespołów muzycznych. W Centrum Współpracy Międzynarodowej stałą bazę ma Osada Pieśni Grodno – amatorski zespół muzyczny wykonujący muzykę tradycyjną, w którym udzielają się mieszkańcy pobliskich miejscowości. W 2023 roku udało nam się zrealizować 13 koncertów tego zespołu.
Ważnym elementem naszej działalności jest Forum Inicjatyw Rozwojowych, które koncentruje się na projektach badawczych, przygotowywaniu analiz, raportów i opracowań naukowych, prezentując rozwiązania i stanowiska istotne z punktu widzenia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. W 2023 roku opublikowaliśmy wspomniane już wcześniej wyniki IV etapu „Monitoringu rozwoju obszarów wiejskich”, a także raport dotyczący rynku żywności w Polsce oraz analizę zmian cen zbóż i pasz w ostatnich latach.
Do jak szerokiego grona odbiorców trafia oferta Europejskiego Funduszu Rozwoju Wsi Polskiej?
– Podczas dwóch dni Forum w marcu 2023 roku gościliśmy ponad 3000 uczestników. Udział w Forum wzięła nie tylko liczna reprezentacja środowisk wiejskich: rolnicy, doradcy rolni, producenci i przetwórcy, członkowie związków rolniczych, ale także przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, instytucji naukowych i branżowych z całej Europy oraz firm z sektora rolno-spożywczego. Natomiast z naszą ofertą projektów edukacyjno-społecznych dotarliśmy w 2023 roku do ponad 5000 osób.
Ile fundacja wydaje pieniędzy na te projekty?
– Łącznie koszt wszystkich naszych przedsięwzięć związanych z działalnością konferencyjną, z opracowaniem raportów i działalnością edukacyjną, to suma rzędu 5–6 mln zł.
Dziś więc to już nie projekty związane z budową kanalizacji, wodociągów czy telefonizacją wsi zajmują EFRWP.
– Rzeczywiście, na początku działalności Fundacji, w latach 90. nasze działania opierały się na wsparciu infrastruktury na obszarach wiejskich. Prowadziliśmy szereg programów dotacyjnych na oświatę czy ochronę zdrowia lub linii kredytowych na rozwój gazyfikacji i telekomunikacji. Jednak od momentu akcesji do Unii Europejskiej punkt ciężkości w działalności Fundacji się zmienił. Gdy pojawiły się fundusze przedakcesyjne, a po wejściu do Unii ruszył znaczący strumień dotacji na wsparcie rolnictwa i obszarów wiejskich oraz funduszy europejskich na infrastrukturę, postanowiliśmy ukierunkować nasze działania na wyrównywanie szans edukacyjnych młodzieży wiejskiej oraz programów społecznych. Przyjęliśmy założenie, że programy, które realizujemy, powinny być darmowe i dostępne dla wszystkich. Chcieliśmy i nadal chcemy, by nasze projekty podnosiły kompetencje dzieci, np. w zakresie znajomości języka angielskiego czy umiejętności cyfrowych, by dzięki nim miały lepszy start w dorosłe życie. Ewaluacja tych projektów pokazała, że przynosi to pozytywny i bardzo wymierny skutek – m.in. uczniowie uczestniczący w programie Youngster osiągają wyższe wyniki na egzaminach niż pozostali uczniowie danej szkoły.
Coś jednak zostało ze wsparcia projektów infrastrukturalnych w ofercie EFRWP.
– Tak, został Samorządowy Program Pożyczkowy. Jak sama nazwa wskazuje, to nie dotacje, a korzystnie oprocentowane pożyczki, których udzielamy samorządom lokalnym: gminom i powiatom, na budowę i modernizację dróg, kanalizacji sanitarnej, wodociągów i różnych obiektów, jak świetlice, obiekty sportowe. Łącznie udzieliliśmy pożyczek o wartości ponad 660 mln zł, a podpisaliśmy blisko 300 umów z jednostkami samorządu terytorialnego. Największą popularnością cieszą się inwestycje drogowe, na drugim miejscu były budowa szkół i sal sportowych, a na trzecim miejscu – wodociągi. Muszę dodać, że nasze pożyczki często były uzupełnieniem wkładu własnego, a więc wartość inwestycji na terenach wiejskich zrealizowanych ze wsparciem z naszego programu pożyczkowego jest wielokrotnie większa.
Zmieńmy temat. Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej już kilka lat temu zwrócił uwagę na potencjał ukraińskiego rolnictwa, który teraz w debacie o zagrożeniach dla naszego rolnictwa stał się tematem numer jeden.
– Dziś politycznie w tej sprawie zmieniło się bardzo wiele, ale nasze zainteresowanie Ukrainą trwa. Na tegorocznym Europejskim Forum Rolniczym laureatem Nagrody im. Józefa Ślisza został Dmytro Kułeba, minister spraw zagranicznych Ukrainy. W naszym interesie jest wspieranie Ukrainy w konflikcie z Rosją – to po prostu dla Polski jest wysoce istotne. Niewątpliwie jednak, wspierając walczących sąsiadów, nie możemy zapominać o interesie naszych rolników i gospodarki. Będzie stanowiło to dla Polski bardzo poważne wyzwanie. Już w 2016 roku przygotowaliśmy diagnozę sytuacji sektora handlu zagranicznego artykułów rolno-spożywczych Ukrainy i prognozę jego rozwoju w kolejnych latach. Na przyszłoroczną edycję Europejskiego Forum Rolniczego chcielibyśmy przygotować raport otwarcia, który pokazywałby perspektywę związaną z akcesją Ukrainy do Unii Europejskiej, a mówimy tu zarówno o szansach, jak i zagrożeniach.
Biorąc pod uwagę ogrom pracy, który ma do wykonania Ukraina, aby dostosować się do wymagań Unii Europejskiej, nie będzie to proces łatwy i szybki. My jako Polacy i jako członkowie UE musimy myśleć o strategii, która pozwoli zabezpieczyć polskich rolników. Dla nas Ukraina dziś, z punktu widzenia rolnictwa, jest postrzegana jako zagrożenie. Ale to nie dotyczy wszystkich krajów Unii. Na przykład Hiszpania będzie zapewne zabiegała o ułatwienia w imporcie taniego zboża z Ukrainy.
Punkt widzenia na Ukrainę zależy od miejsca położenia na mapie.
– Ocena zagrożeń wynikających z akcesji Ukrainy w całej Unii Europejskiej będzie zapewne mocno zróżnicowana. My chcielibyśmy zainicjować dyskusję dotyczącą przygotowania strategii związanej z procesem akcesji Ukrainy, zwłaszcza jeśli chodzi o spojrzenie na ten proces krajów z Ukrainą graniczących. Warto więc w ten proces włączyć Słowację, Rumunię i Węgry. Nie możemy jednak zapominać, że cały czas w Ukrainie toczy się wojna. Jak długo potrwa, nie wiadomo. Mogą to być miesiące, ale mogą to być także lata. Wszystkie znaki na niebie i ziemi wskazują na to, że potencjał ekonomiczny i militarny Rosji nie jest tak słaby, jak wszyscy byśmy sobie tego życzyli.
Zostawmy jednak Ukrainę. W przyszłym roku obchodzimy jubileusz 20-lecia członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
– Największym beneficjentem wejścia Polski do Unii jest rolnictwo i obszary wiejskie. Skok cywilizacyjny, który w związku z tym nastąpił, jest widoczny gołym okiem. Dwadzieścia lat oznacza, że w dorosłość weszło pokolenie, które nie zna innej rzeczywistości niż członkostwo w Unii. Nie wszyscy z tego pokolenia doceniają to, co mają.
Tematykę przyszłorocznego Europejskiego Forum Rolniczego w Jasionce chcielibyśmy oprzeć na temacie wiodącym, jakim jest podsumowanie 20-lecia naszego członkostwa w UE. Będzie to dyskusja o tym, co nam się udało, co można było zrobić lepiej, ale też o tym, co się nie udało. Chcielibyśmy również zastanowić się, jak sobie wyobrażamy przyszłość w UE, Wspólną Politykę Rolną, porozmawiać także o perspektywach dalszego rozszerzenia Unii.
Zależy nam, aby w ramach naszych przedsięwzięć stworzyć przestrzeń do merytorycznej wymiany poglądów, nawet ich ścierania się.
Nie tylko na temat rozszerzania Unii, ale także jej przyszłości, bo narosło tu wiele mitów i przeinaczeń. Czy nie potrzeba nam możliwie najbardziej obiektywnego spojrzenia na Unię, także z perspektywy wsi i rolnictwa?
– Przed nami polska prezydencja w Unii Europejskiej. Mamy nadzieję, że dyskusje podczas przyszłorocznego Forum i wnioski z nich płynące będą stanowiły istotny element przygotowania do tego okresu. Ale na EFR 2024 nie chcielibyśmy koncentrować się tylko na tematach politycznych. Zamierzamy przeprowadzić szereg paneli eksperckich, które dotyczyć będą m.in. innowacji w rolnictwie i finansowania ich rozwoju. Innowacje są niezbędne, żeby przygotować rolnictwo UE na przyszłość. Zamierzamy też wyjść poza tematykę dotyczącą sektora rolnego i spojrzeć na wieś i jej rozwój szerzej.
W zapowiedziach Forum mowa jest o dwóch konkurencyjnych strategiach rozwoju obszarów wiejskich.
– Pierwsza koncepcja polega na inwestowaniu w duże ośrodki miejskie i liczeniu na to, że efekt tych inwestycji będzie niejako promieniował na obszary wiejskie otaczające duże metropolie.
Z drugiej strony mamy strategię polegającą na wspieraniu równomiernie większych i mniejszych ośrodków. Chcielibyśmy kontynuować zapoczątkowaną podczas ostatniego Forum debatę i znaleźć odpowiedź na pytanie: jak rozwijać regiony i obszary wiejskie? Tym bardziej że są one niezwykle zróżnicowane. Inne potrzeby związane z rozwojem regionalnym będą na Podkarpaciu, inne na Mazowszu, a jeszcze inne w Wielkopolsce.
Bardzo istotnym fragmentem funkcjonowania Funduszu są odnawialne źródła energii. Dziś na wsi rozwój biogazowni rolniczych o mniejszych mocach ma bardzo głęboki sens.
– Odnawialnymi źródłami energii zajmujemy się od lat. Byliśmy jednym z pionierów wsparcia dla indywidualnych instalacji fotowoltaicznych, który miał pozwolić na sprawdzenie wydajności tych instalacji w różnych regionach Polski. W CMW w Grodnie cyklicznie organizujemy konferencje poświęcone kwestiom środowiskowym i odnawialnym źródłom energii. W 2024 roku podczas Europejskiego Forum Rolniczego także chcielibyśmy poruszyć tę kwestię, zwłaszcza tematykę biogazu i biogazowni na wsi.
Dziękuję za rozmowę.
