Okazuje się, że tradycja świętowania nadejścia Nowego Roku ma swoje korzenie już w antyku. W starożytnym Rzymie odbywały się uroczystości na część boga Janusa.
Świętowanie Nowego Roku dwa razy?
Powszechnie w Polsce obowiązuje porządek roku według kalendarza gregoriańskiego, zgodnie z którym Nowy Rok przypada w dniu 1 stycznia. Jednak osoby wyzwania prawosławnego i greckokatolickiego z okazji świąt stosują się do porządku według kalendarza juliańskiego i nowy rok obchodzą na przełomie 13 i 14 stycznia. Wszystkie święta obchodzone przez prawosławnych są obchodzone trzynaście dni później niż katolickie. Czym się dokładnie różnią oba kalendarze?
Kalendarz gregoriański został wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII w 1583 roku jako zreformowany kalendarz juliański i w Polsce obowiązuje od 1586 roku. Rok rozpoczyna się 1 stycznia i trwa 365 dni. Sam dzień 1 stycznia został dniem świątecznym w 1630 roku.
Jakie korzenie mają noworoczne zwyczaje i obrzędy? Życzono sobie przede wszystkim pomyślności i urodzaju
- W wieczór poprzedzający Nowy Rok świętowano przy suto zastawionym stole, pełnym tłustych dań i mocnym trunków.
- Dziewczęta wróżyły sobie miłość za pomocą lanego wosku lub ciekłego ołowiu (podobnie jak w wieczór andrzejkowy).
- Drzewka w sadzie obwiązywano słomą podobnie jak w Wigilię, aby zapewnić urodzaj
- O północy właściciele pasiek symbolicznie budzili pszczoły, pukając do uli
- Na podwórkach palono snopek słomy, symbol starego roku, a wraz z nim wszelkie troski, problemy i zmartwienia.
- W dzień Nowego Roku unikano wszelkich kłótni.
- Na noworocznym stole nie brakowało chleba, kiełbasy, mięsa i domowych wypieków, były to np. owalne chlebki, funkcjonujące w różnych regionach Polski jako tzw. nowolatki, szczodraki, kołacze, byśki, farnuchy.
- Ciastem częstowano odwiedzających dom kolędników i gości.
- Kolędnicy występowali najczęściej z szopką, gwiazdą jako herody i chłopcy z turoniem, konikiem, kozą, niedźwiedziem lub innymi zwierzętami. Były to najczęściej grupy młodzieży, które śpiewały pod oknami kolędy i składały życzenia noworoczne w zamian za datki pieniężne i poczęstunek.
Na ziemi rzeszowskiej i sądeckiej kolędników zwano drabami noworocznymi lub dropami. Byli to przebrani w słomiane czapki i uzbrojeni w drewniane miecze chłopcy i młodzi mężczyźni. Robili wielkie spustoszenie w nawiedzanych chatach i kradli jedzenie. Oczywiście uchodziło im to bezkarnie, ponieważ wierzono, że taka wizyta przynosi szczęście i pomyślność.
W południowo-zachodniej części Beskidu Żywieckiego za kolędników robiły tzw. dziady noworoczne, czyli grupa różnych postaci: dziada i baby, Cygana i Cyganki z lalką, żyda, diabła, śmierci, niedźwiedzia, jeźdźca na koniu, księdza, kominiarza. Improwizowanym występom dziadów zawsze towarzyszyła głośna muzyka oraz figle.
Nierzadkimi, choć stosunkowo młodymi zwyczajami noworocznymi w Polsce są:
- Sylwestrowe psoty, czyli wystawianie furtek i bram czy zatykaniu kominów.
- Huczne witanie Nowego Roku z tańcami i toastami, które popularność zyskały dopiero w XX wieku, wcześniej bale odbywały się tylko w miastach. Co ciekawe, w innych krajach chrześcijańskich huczne zabawy sylwestrowej nocy mają ponadtysiącletnią tradycję zapoczątkowaną przez papieża Sylwestra II (stąd nazwa).
Noc sylwestrowa ma swoją legendę
Narodziny obchodów sylwestrowej nocy związane są z proroctwem Sybilli. Jest to legenda, według której świat miał zostać unicestwiony w 1000 roku przez ognistego smoka Lewiatana uwięzionego jeszcze w IV wieku w lochach Watykanu przez papieża Sylwestra I. W roku 999 kolejny papież przybrał imię Sylwestra, by zmierzyć się z kryzysem końca wieku i ludzkim strachem przed przepowiednią.
Kiedy proroctwo w się nie spełniło, Rzymianie tłumie wyszli na ulice świętować nowe tysiąclecie i uzyskali błogosławieństwo miastu i światu do papieża (łac. urbi et orbi), którego to zwyczaj przetrwał do dziś.
Obecnie, jak sami dobrze wiemy, Nowy Rok jest hucznie świętowany na całym świecie.
Znacznie spokojniejszy Nowy Rok jest dniem słania życzeń, m.in. staropolskiego– do siego roku! – co oznacza szczęśliwego i dostatniego tego (nadchodzącego) roku.
Każdy dba o to, aby pierwszy dzień roku upływał w przyjaznej atmosferze i dostatku, mając na uwadze stare ludowe porzekadło – jaki Nowy Rok, taki cały rok…
Samej pomyślności w 2022 roku oraz bardzo dużo zdrowia i radosci!
Oprac. Natalia Marciniak-Musiał
Na podstawie Muzeum Rolniczego w Szreniawie
Zdjęcie: Pixabay
