Wspólny wróg Polaków i Ukraińców z 1920 roku
W obliczu bolszewickiego zagrożenia odrodzona Polska podpisała w 1920 roku porozumienie z Ukraińską Republiką Ludową dotyczące walki z wspólnym wrogiem. Wojna została wygrana i zakończyła się podpisaniem polsko-bolszewickiego układu. Żołnierze Armii URL zostali internowani w kilku obozach na terenie Polski. Do Aleksandrowa Kujawskiego w grudniu 1920 roku trafiła 4. Dywizja Kijowska i 6. Dywizja Strzelecka. W obozie internowania znalazło się około 3500 żołnierzy, w tym 900 oficerów.
Kozacka Mogiła niczym grób nieznanego żołnierza
W obozie prowadzono zwykłe ćwiczenia wojskowe. Uruchomiono szkołę i placówkę dla podoficerów. Prowadzono kursy języków obcych, historii, geografii i ekonomii. Urządzono też cerkiew. Liczba internowanych w obozie malała. Byli kierowani do prac w rolnictwie i budownictwie. Ukraińcy na własną rękę szukali też zatrudnienia i nie wracali już do obozu. Na początku grudnia 1921 roku w obozie pozostawało ponad 1800 osób, które przeniesiono do kolejnego, w okolicach Kalisza. W Aleksandrowie Kujawskim pozostało około 140 uchodźców z Ukrainy, którzy założyli tam oddział ważnej organizacji emigracyjnej – Ukraiński Komitet Centralny.
Przy obozie powstał cmentarz, na którym grzebano internowanych żołnierzy. Ukraińcy, którzy przebywali w Aleksandrowie, usypali tam kurhan zwieńczony zaporoskim krzyżem z tryzubem. Poświęcono go we wrześniu 1921 roku. Zwano go Kozacką Mogiłą, a opiekowali się nim Ukraińcy mieszkający na Kujawach i w okolicy Torunia. Spoczęło na nim 17 żołnierzy, którzy walczyli o wolną Ukrainę. Kozacka Mogiła dla Ukraińców stała się symbolicznym grobem nieznanego żołnierza. Na początku czerwca każdego roku zbierali się, by oddać hołd zmarłym. Po drugiej wojnie światowej cmentarz popadł w zapomnienie.
W latach 90. XX wieku odrestaurowano cmentarz w Alekandrowie Kujawskim
Wiosną 1991 roku z inicjatywy aleksandrowskich działaczy społecznych oraz pod patronatem związków ukraińskich w Polsce i ambasady Ukrainy rozpoczęto przygotowania do odbudowy. Prace renowacyjne wykonała lwowska firma „Nekropolis”. Cmentarz uroczyście otwarto 12 czerwca 1993 roku. Od tamtej pory w każdą pierwszą sobotę czerwca odbywają się uroczystości upamiętniające obecność Ukraińców w Aleksandrowie.
Cmentarz w Aleksandrowie symbolem walki Ukraińców z wrogiem. Dawnym i obecnym
– Kiedy 30 lat temu cmentarz był odnawiany, społeczeństwo Aleksandrowa zrobiło to, aby oddać hołd i pamięć tym, którzy tu spoczęli. Nikt się nie spodziewał, że to miejsce stanie się symbolem. Historia się powtórzyła. Ukraińscy żołnierze 103 lata temu ginęli, walcząc o wolność ramię w ramię z wojskiem Rzeczypospolitej. Nic się nie zmieniło i mamy tego samego wroga – mówił Oleksandr Plodystyi, konsul Ukrainy w Gdańsku.
Odczytał list od ambasadora Ukrainy w Polsce. Co roku upamiętnienie rozpoczyna się od ekumenicznej modlitwy, którą odprawiają duchowni prawosławni, protestanccy i katoliccy. Podczas uroczystości w asyście wojskowej wieńce pod kurhanem złożyli przedstawiciele władz samorządowych, instytucji i organizacji, ale też przedstawiciele niektórych firm działających na ternie powiatu. Burmistrz Aleksandrowa podziękował mieszkańcom, którzy zaangażowani są w upamiętnianie ukraińskich żołnierzy.
– Spośród firm i instytucji znaczący i zauważalny wkład wnosi firma BIN. Dziękuję za zaangażowanie, wsparcie i szeroką pomoc organizacyjną, logistyczną i finansową. Wasza pomoc jest wielowymiarowa. Firma BIN jest zdecydowanym liderem, jeśli chodzi o obchody odnowienia ukraińskiego cmentarza wojskowego. Dziękuję także miejskiemu centrum kultury, bibliotece publicznej, zarządowi dróg powiatowych i prywatnym firmom – mówił Arkadiusz Gralak, burmistrz Aleksandrowa Kujawskiego.
Kozacka Mogiła znajduje się przy tej samej ulicy, przy której siedzibę ma BIN. Firma od lat opiekuje się ukraińskim cmentarzem. Na terenie, gdzie produkuje się silosy zbożowe, odbywa się część nieoficjalna uroczystości.
Tomasz Ślęzak
fot. Tomasz Ślęzak
Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 26/2023 na str. 49. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
