Artykuł ukazał się w Tygodniku Poradniku Rolniczym 3/2023 na str. 56. Jeśli chcesz czytać więcej podobnych artykułów, już dziś wykup dostęp do wszystkich treści na TPR: Zamów prenumeratę.
Pierwsze notatki dotyczące obserwacji pory zakwitania i owocowania roślin uprawnych, inaczej pożytecznych, zostały spisane w latach 1480–1527 na Akademii Krakowskiej, a w 1895 roku Egon Ihne zaproponował wydzielenie ośmiu fenologicznych pór roku.
Jak stosować kalendarz fenologiczny ?
Zgodnie z kalendarzem fenologicznym, który powstał na bazie obserwacji czynników klimatycznych i pogody oraz wpływu na zachowanie zwierząt, pór roku jest osiem, niekiedy dziesięć, a niektóre źródła podają nawet dwanaście. Ustalamy je na podstawie pewnych zwiastunów. Przedwiośnie, czyli okres od początku lutego do początku marca, zwiastują kwitnące leszczyny, zawilec gajowy, przylaszczka, podbiał, śnieżyczka przebiśnieg i forsycje, ale też przylatujące bociany. Wczesną wiosnę, od początku do końca marca, powitają kwitnące mniszek, czeremcha, pierwiosnek lekarski i pierwsze listki na brzozie. Kwitnące kasztanowce i bzy lilaki zwiastują pełnię wiosny od końca kwietnia do połowy maja, a wczesne lato – od końca maja do połowy czerwca – kwitnące jabłonie, robinie, dziurawiec zwyczajny i czarny bez.
Pełnia lata – od połowy czerwca do połowy lipca – to czas kwitnienia lipy, dojrzewania porzeczek i kwitnienia lilii białej. Późne lato – od połowy sierpnia do połowy września – to czas zbioru owsa. Dojrzewają wtedy również wczesne odmiany jabłek. Wczesną jesień zwiastują kwitnące wrzosy i jesienne zimowity oraz dojrzewające owoce kasztanowców i dzikiego bzu. Jesienią – od końca września do połowy października – dojrzewa orzech włoski, a liście kasztanowców stają się złote, podobnie jak liście lipy drobnolistnej. Późną jesienią – od połowy października do początku listopada – opadają liście dębu szypułkowego, kasztanowca i brzozy. Zimą roślinność zapada w spoczynek. Tutaj czasem pojawia się podział na przedzimek, pełnię zimy i spodzimek.
Praktycznym zastosowaniem wyników obserwacji jest określenie optymalnego czasu wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych. Dzięki temu można ustalić, kiedy rozpoczynać siewy, sadzenie, cięcie oraz zbiory plonów.
Kiedy siać i sadzić?
W rolnictwie i ogrodnictwie fenologia ułatwia wybór odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej oraz ustalenie terminu siewu i zbioru, a także przewidywanie pojawienia się różnych patogenów. Obserwacja zjawisk pozwoli ustalić, kiedy bezpiecznie wykonywać konkretne czynności. Wiadomo bowiem, że inaczej przyroda zachowuje się na północy, a inaczej na południu kraju, podobnie jak na wschodzie czy zachodzie, gdzie panują inne warunki klimatyczne. Jako przykład posłużyć może kwitnąca forsycja, która sygnalizuje, że już nadeszła pora na cięcie róż czy koszenie trawników.
Pełnia kwitnienia forsycji, a początek kwitnienia wiśni, to pora siewu buraków. Wiadomo, że w jednym regionie może to być marzec, a w innym, surowszym – kwiecień. Gdy kwitną tarnina i czereśnia, to odpowiednia pora na siew kukurydzy, a gdy mniszek lekarski – wysadź ziemniaki. Kwitnące jabłonie są porą zbiegającą się z podsiewami traw. Gdy zakwita robinia, zwana akacją, należy wykonać oprysk na nasionnicę trześniówkę (groźny szkodnik czereśni i wiśni). Kiedy zaczynają dojrzewać węgierki, to czas sadzenia iglaków, natomiast krzewy liściaste sadzimy, gdy zakwita zimowit i zaczynają żółknąć liście lip i klonów.
- Kwitnąca lipa to symbol pełni lata
fot. Małgorzata Wyrzykowska
