Praktycznie wszystkie elementy święconki wielkanocnej– mięso, jajka, chleb czy chrzan swoje początki zawdzięczają rękom rolników. Oprócz tego, że zawsze widzimy je w koszyczkach i świetnie smakują, to mają ważne, symboliczne znaczenie.
Okazuje się, że najstarsze malowane jaja pochodzą z Chin, Persji i Egiptu, jeszcze przed erą chrześcijańską, ich tradycje były związane z różnymi świętami i symbolizowały uzdrowienie i rozwijające się życie.
– Najstarsze pisanki na ziemiach polskich pochodzą z X wieku i odnaleziono je podczas wykopalisk archeologicznych na opolskiej wyspie Ostrówek. Znalezienie pisanek podczas prac wykopaliskowych nie jest odosobnionym przypadkiem, gdyż początkowo barwione jaja łączono silnie ze światem zmarłych. Były one darem dla zmarłych składanym na grobach czy miedzach, w czasie świąt zadusznych i na wiosnę. Według dawnych przekazów na łemkowszczyźnie pannom i kawalerom, czyli osobom niezamężnym, do trumny wkładano po dwa jajka. Do dziś natomiast na Ukrainie, na stole wielkanocnym ustawia się kopczyk z czerwonymi pisankami w liczbie zmarłych, których się wspomina – czytamy na stronie rzeszowskiego Muzeum Etnograficznego.
Bogata i silna tradycja
Tradycja barwienia jaj jest w Polsce głęboko zakorzeniona i z pewnością sięgała dalej niż X w n.e. Pierwsze jaja malowano woskiem i dopiero barwiono naturalnymi barwnikami. Co ciekawe przed chrystianizacją w Polsce jajka miały symbol magiczny, zakopywano je przed domami i obejściami, miały chronić domowników przed złymi mocami. Tę prasłowiańską wiarę w magię jaj starali się wyplenić chrześcijańscy duchowni, bowiem przez 200 lat zakazywali spożywania jaj podczas Świąt Wielkanocnych. Jednak nie mogąc zwalczyć starodawnych obrzędów dano za wygraną i ogłoszono, że poświęcone pisanki mogą być spożywane jako symbol Zmartwychwstania Chrystusa lub triumf życia nad śmiercią.
Symbolika święconych pokarmów
Co do święcenia pokarmów, to historia też jest ciekawa, gdyż jego początków upatruje się w VIII wieku, ale w Polsce tradycja pojawiła się w XIV wieku. Na zachodnich terenach Polski, które weszły w granice dzisiejszej Polski po II Wojnie Światowej zwyczaj ten był praktycznie nieznany. Przykładem jest Śląsk, gdzie święcenie pokarmów upowszechniło się dopiero w latach 70 i 80-tych XX wieku.
Symbolika jajka już jest znana, a co z resztą tradycyjnych elementów koszyczka? Otóż sól i pierz symbolizuje oczyszczenie, prawdę i życie w prostocie, chleb ma zapewnić dobrobyt i pomyślność (ponadto to chleb życia dla chrześcijan), wędlina czy kiełbasa symbolizują zdrowie, płodność i dostatek materialny, chrzan – to symbol zdrowia i siły fizycznej, ale też gorzkiej męki Chrystusa na krzyżu, baranek oznacza odkupienie grzeszników i przezwyciężenie zła, kawałek ciasta (najczęściej baba wielkanocna lub mazurek) ma symbolizować umiejętność i doskonałość.
No i w końcu… zając. Co on właściwie robi w koszyku, wskoczył przypadkiem? W Polsce podejrzewa się, że akurat zajączek wywodzi się z wielkanocnych obyczajów obchodzonych na Śląsku i symbolizuje wiosnę i budzenie się do życia, a więc oznacza początek nowego istnienia.
oprac. Dorota Kolasińska
na podst. garneczki.pl/Muzeum Etnograficzne
